Πολύ φυσικό να βγαίνουν βιβλία και εν γένει έργα για την πρωτεύουσα της Ιωνίας στα 100 χρόνια της Μεγάλης Καταστροφής. Το θέμα έγκειται στο ότι τα πλείστα αυτών είναι από πρόχειρα έως μέτρια. Και το πιο τραγικό είναι ότι το πολιτικό και το κομματικό σύστημα, σύμπασα η κοινωνία καταβάλλει εργώδη προσπάθεια να δείξει πως ουδέν αντελήφθη μετά από έναν αιώνα και για την Σμύρνη και για την Μικρασιατική Καταστροφή. Αυτά αφορούν τα τωρινά βιβλία, μουσικά και άλλα έργα, γιατί ανατρέχοντας σε εκδόσεις της εποχής εκείνης βρίσκεις διαμαντάκια, που μακάρι κάποιοι κουφιοκέφαλοι ερευνητές να τα παίρναν υπόψη τους. Τουλάχιστον θα έγραφαν, θα έλεγαν λιγότερες ανοησίες.

Μια τέτοια παλιά, ωραία όσο και πολύτιμη έκδοση παρουσιάζουμε σήμερα. Λουίτζι Στοράρι: «Τουριστικός Οδηγός της Σμύρνης 1854» με ιστορικές αναφορές και χάρτη της πόλης, το ίδιο έτος. (εκδόσεις 24 γράμματα/ Γιώργος Δαμιανός). Η μετάφραση είναι του Γιώργου Λαγιώνη, τρίγλωσση έκδοση, Ελληνικά, Ιταλικά, Γαλλικά. Πάσης φύσεως οδηγούς της Σμύρνης έχουμε πολλούς, πλην αφορούν τα χρόνια της μεγάλης της ακμής, τέλος 19ου αιώνα και μέχρι το 1922. Πρώτη φορά, εξ όσων γνωρίζουμε, βγαίνει μια σύντομη είναι αλήθεια πλην άκρως περιεκτική περιήγηση στην Σμύρνη, πριν γίνει το Παρίσι της Ανατολής, όπως κακόγουστα έλεγαν τότε. Ίσως για αυτό ο Λουίτζι Στοράρι είναι τόσο συνοπτικός, επειδή η Σμύρνη έχει λίγα ακόμα να δείξει. Γράφει σε κρίσιμη για την πόλη εποχή. Μετά την πρώτη μεγάλη πυρκαγιά, που καταστρέφει αρκετές συνοικίες της (4 Ιουλίου 1844) και όταν αρχίζει από το οθωμανικό κράτος η πολεοδομική της αναγέννηση (1854).

Ο περιηγητής σημειώνει, για παράδειγμα, ότι μόλις τότε χαράσσονται οδοί, συμμετρικές ευθείες και με πλάτος επαρκές. «Το πλακόστρωτο, όμως, είναι ασυνεχές και είναι αυτός ένας από τους κυρίους λόγους όπου στη Σμύρνη τα κάρα  και οι άμαξες αποτελούν σπανιότατο θέαμα. Πλατείες, περίπατοι και χώροι διασκεδάσεων για το κοινό απουσιάζουν παντελώς: υπάρχει ένα θέατρο αλλά επειδή η περιγραφή του θα ήτο ένα όνειδος για τους κατοίκους ιδίως τους Ευρωπαίους που έχουν εγκατασταθεί στην πόλη εδώ και πολλά χρόνια, πιστεύω είναι συνετό απλώς να το αναφέρω». Σκεφθείτε μόνο το τί έγινε μέσα σε λίγα χρόνια στην περίφημη προκυμαία (το Κε) αλλά και στις γειτονιές των εθνοτήτων,  οι γιορτές και τα γλέντια, οι μεγάλες ανατολικές, δυτικές και μεικτές ορχήστρες. «Η Σμύρνη είναι πολυεθνική γιορτή, για αυτό κρατάει τόσο λίγο»-γράφουμε στο πρόγραμμα της μεγάλης συναυλίας της ΕΣΗΕΑ, που διοργανώσαμε με τίτλο: Σμύρνη, μούσα μου!

Ο Στοράρι δεν κρύβει την απογοήτευση, που η πόλη δεν έχει λιμάνι, φάρο και ταρσανά, οι οχετοί και οι αγωγοί ομβρίων υδάτων είναι παραμελημένοι όπως και την εποχή του Στράβωνος. Ωστόσο η Σμύρνη και τότε διαθέτει 9 νοσοκομεία και δεν περνάει απαρατήρητη η πρώιμη ανεξιθρησκεία της με αποτέλεσμα να διαθέτει σε μεγάλο αριθμό τζαμιά, χριστιανικές εκκλησίες και συναγωγές. Όταν ακόμα οι σύνοικοι λαοί ζούσαν ειρηνικά, γιατί μετά ενέσκηψαν οι Δυτικοί βάρβαροι και τα έκαναν όλα γιαγκίνι!

Ο εν λόγω Τουριστικός Οδηγός του 1854 έχει και ένα ακόμα αρχαιολογικό ενδιαφέρον. Αναφέρεται, κάνει αναλυτική περιγραφή  της αρχαίας Σμύρνης με βάση τον Στράβωνα και άλλες πηγές όπως και περιηγητές, που χρονικά προηγούνται, Τούρνεφορτ, Τσάντλερ και άλλοι. Προσπαθεί να εντοπίσει το λιμάνι του Μεγάλου Αλεξάνδρου σημειώνοντας κάποια ελλιπή στοιχεία, προφανώς όσα ο ίδιος βρήκε. Όλα αυτά αποτελούν πρωτογενές πλην πολύ ενδιαφέρον υλικό για την αρχαιολογική και ιστορική έρευνα χωρίς, ωστόσο, το ίδιο το βιβλίο να αφορά μόνο κάποιους ειδικούς, αντιθέτως αποτελεί εύκολο ανάγνωσμα για την παλιά Σμύρνη, πριν αρχίσουν να παιανίζουν οι Εστουδιαντίνες. Πρόκειται για πολύ επιμελημένη έκδοση, ίσως έπρεπε να γίνει πιο μεγάλος ο χάρτης, ο κατάλογος με τα τοπωνύμια δεν διαβάζονται αλλά ευτυχώς περιέχονται αναλυτικά και στο τέλος του βιβλίου.

Το πρότυπο είναι στα Ιταλικά, μητρική γλώσσα του συγγραφέα και όταν κυκλοφόρησε το 1857 ήταν δίγλωσσο, περιείχε και γαλλική μετάφραση από κάποιον M Gerard. Ο Στοράρι σημειώνει ότι στην Σμύρνη μιλάνε πολλές γλώσσες και σωστά ο σημερινός μεταφραστής του συμπεραίνει ότι με την έκδοση στα Ιταλικά και Γαλλικά κάθε Σμυρνιός μπορούσε να διαβάσει τον Οδηγό.

Ο Λουίτζι Στοράρι γεννήθηκε στην Φερράρα της Ιταλίας το 1821. Το 1849 μεταναστεύει στην Σμύρνη, όπου εργάζεται ως πολιτικός μηχανικός και χαρτογράφος του δήμου. Σύμφωνα με το διαβατήριο, που εκδίδεται  23 Νοεμβρίου 1849 οι περιπέτειές αρχίζουν νωρίς κι είναι μεγάλες. Ο Στοράρι, μέλος της επαναστατικής οργάνωσης Καρμπονάρων για να μη συλληφθεί προσπαθεί να φύγει από την Ιταλία. Δηλώνει στην αρχή για παραπλάνηση των αρχών προορισμό το Κάιρο. Περνά στην Κέρκυρα όπου συναντάται με άλλους φίλους εξόριστους επαναστάτες και λαμβάνει βίζα να ταξιδέψει στην Σμύρνη. Φθάνει στην πρωτεύουσα της Ιωνίας, ζητά από τις γαλλικές αρχές πολιτικό άσυλο. Του χορηγείται όπως και γαλλικό διαβατήριο.  Για πάνω από τρία χρόνια (1851-1854) δουλεύει στην Σμύρνη στην πολεοδομική αναγέννηση της πόλης. Κατόπιν πάει στην Κωνσταντινούπολη (1859) ως αρχιμηχανικός του υπουργείου Δημοσίων Έργων. Πεθαίνει στην Φερράρα στις 13 Ιανουαρίου 1894.

Κλείνοντας με το βιβλίο το συστήνουμε στους αναγνώστες ως μνημείο της ιστορίας της παλιάς Σμύρνης προσθέτοντας ότι ακόμα και εμείς με την τόσο πλούσια έρευνα στο εν λόγω ζήτημα βρήκαμε χρήσιμα και ενδιαφέροντα στοιχεία.