Είναι κάποιοι καλλιτέχνες, που τους νοιώθεις φίλους, συντρόφους, αγαπημένους, όσα χρόνια και να περάσουν ασχέτως αν τους βλέπεις στην χάση και στην φέξη. Ξέρεις, όμως, ότι είναι πάντα εκεί δίπλα δημιουργώντας εξαιρετικό έργο με την έμπνευση και το ταλέντο τους τα βαφτισμένα εσαεί στην ταξική πάλη για προκοπή και αισθητική ανάταση. Όσο κι αν… μαρτυράμε τα χρόνια μας, με την Εύα Μελά γνωριζόμαστε από το μακρινό 1975, όταν αρχίζαμε να κτίζουμε όλοι μαζί την Πολιτεία του Πολιτισμού και της Νεολαίας, το Φεστιβάλ ΚΝΕ-ΟΔΗΓΗΤΗ, που και αυτό συμπληρώνει αγέραστο φέτος μισό αιώνα ζωής. Κι όταν συναντιόμαστε έχει συνήθως ο ένας στον άλλο να πει, να δείξει, να εκθέσει κάτι σημαντικό, μια έκθεση ζωγραφικής, ένα βιβλίο, μια συναυλία, μια πρωτοβουλία της Τέχνης και της Ψυχαγωγίας. Αφορμή της σημερινής μας συνάντησης είναι η εξαιρετική  Έκθεση Ζωγραφικής και Χαρακτικής της Εύας στην Πινακοθήκη Δήμου Αθηναίων, Μυλλέρου και Γερμανικού,  κτίριο Α,  στο Μεταξουργείο, 30 Μάη έως 30 Ιούνη 2024. με τίτλο : «Θα τραγουδάω τη χαρά πίσω απ’ τα βλέφαρα των φοβισμένων ματιών», του Μαχμούντ Νταρουίς.

Δεν έχει νόημα το λιβάνισμα ή απόπειρα περιγραφής με λόγια όμορφων εικόνων της σύγχρονης οικουμενικής πορείας. Μας άρεσε πάρα πολύ για μια ακόμα φορά η δουλειά της Εύας στην εν λόγω έκθεση. Την είδαμε και είχαμε την αίσθηση του ωραίου ταξιδιού  σε ό,τι μας λείπει, πνευματικό και υλικό, σε ό,τι μας στερούν με την απόλυτη συνενοχή μας, στην πλαστική μεσαιωνική  ψηφιακή εποχή επιστροφής στον καταναλωτικό πίθηκο. Μένει  κι εσείς να την απολαύσετε γιατί, κακά τα ψέματα, η ρουτίνα, δεν δίνει και πολλές ευκαιρίες αισθητική απόλαυσης. «Κλέβουμε» μόνο ό,τι γράψαμε στο βιβλίο της έκθεσης: Πάντα εντυπωσιάζουν, ελκύουν αισθητικά η σχετικά διαχρονική, βαθειά έκφραση των προσώπων, των μορφών στα έργα τής Εύας, κυρίως η σπίθα των ματιών και το παιχνίδισμα του φωτός στις γωνίες.  Άλλες έξοχες…  συναντήσεις μας με την Εύα: Το εξώφυλλο και οπισθόφυλλο του βιβλίου μας «Αδέσποτες Μελωδίες. Αείζωοι λαϊκοί καημοί» (Μετρονόμος). Η Εύα Μελά μαζί με την Μαργαρίτα Ράντεβα και την Δέσποινα Καφενταράκη έκαναν εξαιρετική εικονογράφηση στο άλλο μας έργο: «Το γράφημα του χρόνου. Εν δήμω κείμενα» (24γράμματα).

Πριν της δώσουμε τον λόγο απάνθισμα από το τεράστιο, πολύπλευρο βιογραφικό της. Η Εύα Μελά γεννήθηκε στην Αθήνα το 1956. Την περίοδο 1974-1980 σπούδασε στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, με δάσκαλο το Λευτέρη Κανακάκι στο Προκαταρκτικό και τον Κώστα Γραμματόπουλο στην Χαρακτική. Την διετία 1979-1981 σπούδασε στο φροντιστήριο της Τέχνης του Βιβλίου, στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, με  τον Γιάννη Παπαδάκη. Το 1981-1982 παρακολούθησε Σχέδιο και Ζωγραφική στην Ανωτάτη Σχολή του Παρισιού, με υποτροφία του Ε.Ο.Μ.Μ.Ε.Χ. για Βιβλιοδεσία. Από το 1985 έως το 1988 ήταν υπότροφος του Ι.Κ.Υ. στην Χαρακτική. Για μεγάλο χρονικό διάστημα διδάχθηκε Χαρακτική και Τέχνη Βιβλίου κοντά στον χαράκτη Γιώργη Βαρλάμο. Το 1984 παίρνει ένα από τα δύο πρώτα βραβεία για το σχεδιασμό γραμματοσήμου με θέμα «Αθήνα, 150 χρόνια Πρωτεύουσα». Το 1990 βραβεύεται από την Στέγη Καλών Τεχνών και Γραμμάτων του Υπουργείου Πολιτισμού στο διαγωνισμό σχεδιασμού Καλλιτεχνικού Βιβλίου με θέμα «Ο ‘Ύμνος εις την Ελευθερίαν του Διονυσίου Σολωμού». Το 2000 τιμάται με το Κρατικό Βραβείο Εικονογράφησης και με το βραβείο του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού και Εφηβικού Βιβλίου για το βιβλίο της Γεωργίας Ανεζίνη-Λεράκη «Η Περιπέτεια μιας Καρδερίνας». ‘Έχει έως τώρα κάνει συνολικά 25 ατομικές εκθέσεις στην Ελλάδα και 4 ατομικές στο Εξωτερικό, έχει πάρει μέρος σε δεκάδες εγχώριες και διεθνείς ομαδικές εκθέσεις. Εικονογράφησε 25 παιδικά βιβλία, φιλοτέχνησε εξώφυλλα για λογοτεχνικά, ιστορικά και άλλα βιβλία. Εργάσθηκε ωε δασκάλα Ζωγραφικής, Σχεδίου και Χαρακτικής σε Δήμους ως ωρομίσθια και ιδιωτικώς. Και τώρα ο λόγος στην ίδια την ζωγράφο Εύα Μελά:

– Δυο λόγια για το πώς και το γιατί της έκθεσης σε συνάρτηση και με την συγκυρία.

«Κατ’ αρχήν να πω ότι τα έργα που περιλαμβάνονται στην έκθεση αυτή, τα επέλεξα μέσα από την όλη δημιουργία μου την τελευταία δεκαετία. Ήθελα να δείξω την δουλειά  αυτή, ούτως ή άλλως, αλλά οι πολιτικές εξελίξεις, τα διεθνή ζητήματα, όπως ο πόλεμος στην Ουκρανία και την Μέση Ανατολή και ιδιαίτερα οι εξελίξεις στην Παλαιστίνη επέσπευσαν την απόφασή μου και έπαιξαν ρόλο στην επιλογή των έργων, που δείχνω στην έκθεση. Ο τίτλος της έκθεσης είναι: «Θα τραγουδάω τη χαρά πίσω απ’ τα βλέφαρα των φοβισμένων ματιών». Τα έργα είναι εμπνευσμένα από τον στίχο  του Παλαιστίνιου ποιητή Μαχμούντ Νταρουίς, από το ποίημά του  «Υποσχέσεις της θύελλας». Αφετηρία για τα περισσότερα έργα των τελευταίων χρόνων είναι ο εγκλεισμός σε καταυλισμούς και στρατόπεδα συγκέντρωσης, που βιώνουν χιλιάδες άνθρωποι, θύματα των πολέμων, των ανταγωνισμών, μετανάστες  και πρόσφυγες. Στην έκθεση βλέπουμε έργα, που έγιναν το 2014, 2016, έως σήμερα. Όσα αναφέρονται στην Παλαιστίνη, έχουν δημιουργηθεί τα περισσότερα την τελευταία τριετία, αλλά αρκετά έχουν δημιουργηθεί και το 2014 -2017, αφού το Παλαιστινιακό είναι ένα καυτό ζήτημα από το 1947. ΄Έχω έργα μου από το 1989, που δεν εξέθεσα και τα οποία αναφέρονται στην αντίσταση, στην ΙΝΤΙΦΑΝΤΑ του Παλαιστινιακού λαού.  Πρόθεσή μου τα τελευταία χρόνια από το 2021 και μετά ήταν να καταδειχθεί μια άλλη διάσταση της έννοιας του εγκλεισμού. Του αναγκαστικού εγκλεισμού που ζουν οι τα παιδιά της Παλαιστίνης σε στρατόπεδα, σε καταυλισμούς και σε μικρές διάσπαρτες κουκκίδες γης, παιδιά που στερούνται το δικαίωμά τους στη ζωή, στην ελευθερία. Ασχολούμαι πολλά χρόνια με το ζήτημα της Παλαιστίνης. Το μελετώ ιστορικά, συμπάσχω.

»Παράλληλα εκτίθενται έργα με θέμα την φύση και αφορμή “την φωτιά στο δάσος”, όπως  στην Εύβοια ή στην Δαδιά αλλά και διάφορες άλλες δημιουργίες της τελευταίας δεκαετίας. Παρουσιάζονται ζωγραφικά έργα  με μεικτή τεχνική σε χαρτί (μελάνι και κάρβουνο), ή αυγοτέμπερα, πορτραίτα, νωπογραφίες (φρέσκα) καθώς και χαρακτικά, χειροποίητες μεταξοτυπίες, έργα χαραγμένα σε λινόλεουμ,  χειροποίητες λιθογραφίες και κάποια επιζωγραφισμένα. Από παλιότερη δουλειά εκτίθεται σειρά χαλκογραφιών για το λεύκωμα “Ύμνος εις την Ελευθερίαν” του Διονυσίου Σολωμού, από την πρόταση, που βραβεύτηκε το 1990 σε  διαγωνισμό σχεδιασμού καλλιτεχνικού βιβλίου της Στέγης Καλών Τεχνών και Γραμμάτων  του Υπουργείου Πολιτισμού. Επέλεξα να τα δείξω σε αυτή την έκθεση γιατί δεν τα είχα παρουσιάσει ποτέ όλα μαζί, αλλά και λόγω της συνάφειας του θέματος του λευκώματος αυτού με τον αγώνα του Παλαιστινιακού λαού (αλλά και κάθε λαού) για την ελευθερία του».

– Επιλέγεις οικουμενικά θέματα, είσαι αυτό που λέμε «στρατευμένη». Ο απολογισμός σου έως τώρα;

«Δεν επέλεξα να είμαι “στρατευμένη”. Προσπάθησα πάντα να ζωγραφίζω όπως αισθάνομαι. Τίποτε άλλο.  Θεωρώ ότι κάθε καλλιτέχνης  είναι “στρατευμένος”, είτε το γνωρίζει είτε όχι, είτε το συνειδητοποιεί είτε όχι! Και υπάρχουν πολλά είδη στράτευσης. Με την ζωή και την ομορφιά της ή με το σκοταδισμό και την επιφανειακή γυαλιστερή προσέγγιση των πραγμάτων. Στρατευμένα δεν θεωρώ μόνο τα, ας πούμε, φανερά πολιτικοποιημένα έργα αλλά και κάθε έργο γιατί αποκαλύπτει τον κύκλο αξιών του καλλιτέχνη, τις προβάλλει με τον ένα ή τον άλλο τρόπο.. Πολλοί καλλιτέχνες είναι στρατευμένοι σε μια προσπάθεια για  μια άλλη κοινωνία, με άλλον τρόπο ο καθένας.  Η αγάπη για τον άνθρωπο και την φύση, η ειλικρίνεια του καλλιτέχνη και η αυθεντικότητά του, η υγεία του στην σκέψη και η καθαρότητα στα συναισθήματα-σε συνδυασμό βέβαια πάντα με τις αιώνιες ζωγραφικές αξίες,  είναι στράτευση, πάντα σε αντιπαράθεση με την επίσης στρατευμένη θα έλεγα τέχνη, την τέχνη του “σελοφάν”, του κοσμοπολιτισμού και του χυδαίου εμπορίου. Εγώ ζωγραφίζω ό,τι αγαπώ, ό,τι θαυμάζω, ό,τι με γοητεύει. Την φύση και τον άνθρωπο. Κάνοντας ένα “απολογισμό” θα έλεγα ότι η τέχνη μου είναι συνέπεια μιας ζωής τοποθετημένης σταθερά πάντα στο Κ.Κ.Ε. και τις αξίες του. Έτσι απλά».

– Αυτό πώς λειτουργεί στην έμπνευσή σου, στην επιλογή και επεξεργασία θεμάτων;

«Μπορώ να πω πως δουλεύω χωρίς πρόγραμμα. Πάντα ήμουν εξωστρεφής. Πάντα κοίταζα με πολύ ενδιαφέρον την γύρω μου ζωή και τους ανθρώπους.  Επειδή θέλω να ενημερώνομαι για το τί γίνεται στον κόσμο, είναι φανερό ότι οι πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις με παρασύρουν πολλές φορές σε συναισθήματα και εικόνες, που σχετίζονται με αυτά που παρακολουθώ στη ζωή γύρω μου. Και αυτό συχνά με ορίζει και στην επιλογή των θεμάτων. Όπως το προσφυγικό ή τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, η στέρηση της ελευθερίας κλπ. Αλλά όχι πάντα. Πολλές φορές κίνητρό μου είναι απλά να μελετήσω χρωματικά και σχεδιαστικά την φύση».

– Και το κοινό; Στενεύει ή πλαταίνει ο κόσμος της αποδοχής του καλλιτεχνικού έργου; 

«Προσωπικά πιστεύω ότι πλαταίνει αλλά και ταυτόχρονα στενεύει. Η ενημέρωση λόγω του διαδικτύου έχει διευρυνθεί και αυτό κάνει  περισσότερους ανθρώπους “κοινωνούς” των καλλιτεχνικών γεγονότων. Αλλά μικραίνει ο κόσμος της ουσιαστικής μόρφωσης, αφού η τέχνη έχει σχεδόν εξοστρακιστεί από την δημόσια εκπαίδευση και η ενημέρωση πλατιά του κοινού περνάει μέσα από την τηλεόραση και τα Μ.Μ.Ε., χωρίς να υπάρχει επαρκής καλλιτεχνική παιδεία στο λεγόμενο “κοινό”.  Είναι περισσότερο ελεγχόμενη και κατευθυνόμενη η  όποια καλλιτεχνική μόρφωση. Παρόλα αυτά είμαι αισιόδοξη, γιατί ο μαχόμενος άνθρωπος, αυτός που αγωνίζεται κοινωνικά,  είναι ανήσυχος και καλλιτεχνικά.  Και αυτό είναι σημαντικό για την πορεία του εργατικού κινήματος».

        

         Δυο πίνακες της Εύας Μελά κόσμησαν το βιβλίο “Αδέσποτες Μελωδίες”, το εξώφυλλο και το  οπισθόφυλλο.

 – Η καλλιτεχνική αγορά; Πώς αντιδρούν οι γκαλερί, οι αγοραστές, κ.λπ.

«Υπάρχουν άνθρωποι που διαθέτουν από το χαμηλό πολλές φορές εισόδημά τους για να αγοράσουν ένα έργο, που τους αρέσει, αλλά η λεγόμενη “αγορά της Τέχνης” δεν σχετίζεται με αυτούς. Σχετίζεται με τους μεγάλους οίκους δημοπρασιών και την πολιτική των Ιδρυμάτων και των Μουσείων. Οι εγχώριες γκαλερί στην πλειονότητά τους είναι Ε.Β.Ε., ειδικά στην Ελλάδα είναι  μικροί επιχειρηματίες, που προσπαθούν να επιβιώσουν με το μεγάλο ποσοστό, που παρακρατούν από τους καλλιτέχνες και το μεγάλο  ενοίκιο που εισπράττουν από τον καλλιτέχνη προκειμένου  να εκθέσει. Και βέβαια, παρόλο που σε κάποιες διεθνείς -κύρια μεγάλες- εκθέσεις η “στράτευση” από τηn μια ή την άλλη (κύρια) μεριά της ταξικής σύγκρουσης γίνεται μόδα, θα έλεγα ότι η εγχώρια αγορά των μικροεπαγγελματιών γκαλεριστών  είναι αρνητική στο πολιτικό έργο γιατί το φανερά πολιτικό δεν διακινείται εύκολα. Και είναι λογικό. Ποιος θα βάλει στο σπίτι του κάτι, που τον θλίβει; Η τέχνη ως “διακόσμηση” είναι ο κανόνας στο τί προωθείται εμπορικά. Βέβαια, στην πολιτιστική πολιτική των Μουσείων και των μεγάλων   Ιδρυμάτων προωθείται η “πολιτική” τέχνη, αυτή κύρια που συμφωνεί με τις αρχές και τις αξίες της Ευρωπαϊκής ΄Ένωσης και του ΝΑΤΟ. Πάμπολλα διεθνώς τα παραδείγματα».

       

   Αριστερά: «Πρόσφυγες». Δεξιά: «Δάσος Δαδιάς-25 “ κομμάτια”». Μελάνι και κάρβουνο σε χειροποίητο χαρτί.

– Γιατί μόνο Παλαιστίνη; Τα άλλα ζητήματα, τα καθημερινά είτε τα οικουμενικά;

«Δεν είμαι προσηλωμένη στην Παλαιστίνη. Ζωγραφίζω τον άνθρωπο, που στερείται την ελευθερία του. Τον μετανάστη, τον πρόσφυγα, τον άστεγο, τον άνεργο. Την γυναίκα και το παιδί. Αγαπώ πολύ τα τοπία, τα πουλιά, τον άνθρωπο στην καθημερινότητά του. Αλλά με συνεπαίρνει πάνω απ’ όλα “ο άνθρωπος που τον μποδίζουν να βαδίζει, ο άνθρωπος που τον αλυσοδένουνε”- που έγραφε ο Ναζίμ Χικμέτ. Το 2012 έκανα μια έκθεση με θέμα το προσφυγικό και την ανεργία και παράλληλα σε άλλο χώρο μια έκθεση με τοπία εκ του φυσικού.  ΄Άλλωστε άλλες μου εκθέσεις είναι με διαφορετικά θέματα.  Όμως τώρα που το τέρας του Ιμπεριαλισμού ξεπαστρεύει λαούς ολόκληρους, με έπνιξε η ανάγκη να μιλήσω με τα μέσα που διαθέτω. Και η Παλαιστίνη,  είναι στην αιχμή του δόρατος, όπως  και η Συρία, η Μέση Ανατολή,  και όλες οι χώρες στις οποίες επεμβαίνουν οι Ιμπεριαλιστικοί Οργανισμοί».

 – Πόσο ν’ αντέξει ο καλλιτέχνης την επιπολαιότητα, την μαζική σαχλαμάρα της εποχής; Τί απαντάς σε όσους λένε: Ιδεολογίες κι επιστρατεύσεις είναι ξεπερασμένα στην Τέχνη;

«Η τέχνη είναι έκφραση, προσπάθεια επικοινωνίας. Δεν με αφορά τί λένε. Εγώ θεωρώ ότι οι καλλιτέχνες πρέπει να επικοινωνούν ελεύθερα. Διαθέτουν ένα όπλο δικό τους και πρέπει να το χρησιμοποιούν, να το χρησιμοποιούμε όλοι χωρίς φόβο».

– Τα σχέδιά σου.

«Δεν έχω μεγάλα σχέδια. Θα ήθελα να εικονογραφήσω πάλι ένα βιβλίο για παιδιά και ένα χειροποίητο λεύκωμα με ποίηση. Να προχωρήσω σε νέα χαρακτικά έργα  δοκιμάζοντας νέες για μένα τεχνικές και να δώσω νέα μορφή στα κεραμικά, που άρχισα να φτιάχνω.  Επίσης σε συλλογικό επίπεδο, ως υπεύθυνη του Χώρου Πολιτισμού “Εργαστήρι Γιώργη Βαρλάμου”, που ανήκει στο Κ.Κ.Ε., θα ήθελα να αγκαλιάσει περισσότερο ο χώρος αυτός τους νέους χαράκτες, δίνοντάς τους την δυνατότητα μέσα από την υποδομή, που διαθέτει ελεύθερα, δωρεάν, να στηρίξουν  την τέχνη τους, την Χαρακτική».

*******

Εδώ κλείνει η σύντομη συνομιλία με την Εύα Μελά. Το οικουμενικό και σχετικά διαχρονικό ταξίδι συνεχίζεται και ποιος ξέρεις τί όμορφε εικόνες… κρύβει ακόμα για όλους μας, που δεν έχουμε, δεν ψάχνουμε.. Ιθάκες, μονάχα ταξιδεύουμε κόντρα στον καιρό κάνοντας μόνο το γλέντι  και το κέφι μας,  άμα λάχει, ζωγραφιά, ποίημα, τραγούδι. Μόνο επαναλαμβάνουμε τα χρηστικά της έκθεσης της Εύας Μελά:

 

Πινακοθήκη Δήμου Αθηναίων

Μυλλέρου και Γερμανικού, κτήριο Α, Μετρό Μεταξουργείο, Αθήνα, Τηλ. 210 52 02 420

Διάρκεια: 30 Μάη – 30 Ιούνη 2024

Ώρες λειτουργίας: Τρίτη-Σάββατο: 11.00-19.00, Κυριακή: 11.00-16.00.

 

ΗΛ. ΒΟΛ. ΚΑΠ.