Είναι κάποια πολύ σημαντικά βιβλία, που δεν τρελαίνεσαι να τα διαβάσεις, δεν μπορείς άλλωστε, καθώς είναι δύσχρηστα, να τ’ απολαύσεις, αν δεν είσαι συγκεντρωμένος στο γραφείο. Πρόκειται για έρευνες συγκεκριμένων θεμάτων, μελέτες μιας ορισμένης εποχής, αναφοράς που σε μέγιστο βαθμό, όμως, εξαρτάται από τον συγγραφέα αν με τον τρόπο, που θα το γράψει, μπορεί να κερδίσει αναγνώστες πέραν από τον στενό κύκλο των μελετητών ή των εχόντων άμεση σχέση με το διαπραγματευόμενο ζήτημα. Ένα τέτοιο εξαιρετικό βιβλίο προτείνουμε σήμερα, λίγο καθυστερημένα, κάλλιο αργά παρά ποτέ! Σούλα Μπόζη: «Ο ελληνισμός της Κωνσταντινούπολης. Κοινότητα Σταυροδρομίου-Πέραν». Κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Τόπος». Δεν είναι φετινή έκδοση, αλλά ούτε αυτό έχει σημασία. Τα βιβλία είναι σαν το παλιό κρασί, όσο μένουν, μεθάνε πιότερο, αρκεί να είναι γραμμένα καλά και αγαπημένα του πανδαμάτορα χρόνου. Είχαμε καναδυό χρόνια στόχο να το παρουσιάσουμε και παρόλο, που η συγγραφέας έβγαλε φέτος καινούρια συγγραφική εργασία, εμείς επιμείναμε, ζητήσαμε και πήραμε από τον εκδοτικό οίκο το εν λόγω πόνημα. Η πρώτη έκδοση έγινε το 2002 και μετά από 20 έτη, το 2022, ξανακυκλοφόρησε εμπλουτισμένο με νέο πληροφοριακό και λαογραφικό υλικό, φωτογραφίες και άλλα ντοκουμέντα.
Η συγγραφέας παρουσιάζει με πληρότητα τον ελληνισμό της Κωνσταντινούπολης σε όλες τις εκδηλώσεις του υλικού και πνευματικού πεδίου. Κρατήστε το αυτό γιατί είναι άκρως εντυπωσιακό! Πληθώρα στοιχείων και εξαντλητικών λεπτομερειών του βίου λες και είσαι εκεί. Καταγράφονται ενοριακές εκκλησίες, σχολεία της πρωτοβάθμιας και της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, οι αδελφότητες, οι σύλλογοι, ο ελληνικός Τύπος, τα εργατικά σωματεία, ο αθλητισμός, το θέατρο, η μουσική, εν γένει ο πολιτισμός, η παραμικρή πτυχή. Μέγα πλεονέκτημα του βιβλίου η παράθεση της καθημερινής ζωής στο χρονικό διάστημα, που εξετάζεται ο ελληνισμός στην Πόλη. Προσοχή, σημασία και προσήλωση στην λεπτομέρεια. Δυο παραδείγματα μόνο, για να μη στερήσουμε από τον αναγνώστη την απόλαυση της πληρότητας στοιχείων και την γλαφυρή περιγραφή.
Οι τραπεζίτες κι οι γιατροί, δημοσιεύονται αναλυτικοί κατάλογοι, όχι μόνο τα ονόματα αλλά και οι διευθύνσεις τους, φωτογραφίες και βιογραφικά, όπου τα έχει εντοπίσει η συγγραφέας! Το ίδιο ισχύει για όλους τους επαγγελματίες. Και δεν είναι λίγοι! Ουδείς λείπει! Εμπορικοί οδηγοί «μιλάνε» αυθεντικά για την ζωή της Κωνσταντινούπολης και των εκεί Ελλήνων. Το δεύτερο παράδειγμα αφορά το Ζωγράφειο Λύκειο, θα βρείτε αναλυτικά όλες, μα όλες τις δαπάνες του σχολείου από δωρεές μέχρι σοβατίσματα και υδραυλικά. Και του λόγω ειδικού ενδιαφέροντος και επαγγελματικής μας διαστροφής, περιέχονται κατάλογοι του ελληνικού Τύπου της Πόλης, από τους πιο πλήρεις, που έχουν πέσει στην αντίληψή μας, λόγω της μισού αιώνα έρευνας, που κάνουμε για δικά μας πνευματικά ενδιαφέροντα.
Τί να πει κανείς για τις φωτογραφίες και άλλα μοναδικά ντοκουμέντα; Πλούτος και λαογραφική αξία! Πάλι ένα μόνο παράδειγμα για να ανακαλύψει όλα τα άλλα ο καλός ο αναγνώστης. Σελίδα 190! Πλειστηριασμός των περιουσιακών στοιχείων όσων πολιτών αδυνατούσαν να πληρώσουν το φόρο περιουσίας γινόταν ακόμα και στα πεζοδρόμια… Κρίμα, που τα δεκάδες ή και εκατοντάδες αυτά ντοκουμέντα και όλο το βιβλίο δεν είναι τυπωμένο σε καλύτερης ποιότητας χαρτί γιατί έχουμε να κάνουμε, χωρίς υπερβολή με ένα μοναδικό λεύκωμα, που τα ντοκουμέντα συμπληρώνουν και τανάπαλι την αφήγηση. Η άνθηση και η ακμή της Κοινότητας Σταυροδρομίου και του ελληνισμού Κωνσταντινούπολης κορυφώνεται στις αρχές του 20ού αιώνα, η πιο ανθηρή κοινότητα με τραγικό, όμως, ορόσημο την Μικρασιατική Καταστροφή. Όπως σημειώνει η Σούλα Μπόζη και μετά το 1922 ό,τι απέμεινε από την κοινότητα είχε σημαντική συμμετοχή στα οικονομικά πράγματα της Τουρκίας, μέσα σε κλίμα εσωστρέφειας, φοβισμένη και σιωπηλή προσπαθούσε να προσαρμόζεται στις εκάστοτε αντίξοες συνθήκες. Δίχως να μπορέσει να υψώσει φωνή διαμαρτυρίας οδηγήθηκε στην τελική συρρίκνωση. Με την διαχρονική εγκατάλειψη και της ξενόδουλης εξουσίας της αποικίας Γκραικυλίας-η δική μας προσθήκη!
Η Σούλα Μπόζη είναι ερευνήτρια λαογραφίας-συγγραφέας. Γεννήθηκε στην Πόλη. Απόφοιτη του Ζαππείου Παρθεναγωγείου, σπουδάστρια της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Πόλης· επίσης σπούδασε θεατρολογία και ενδυματολογία. Από το 1967 ξεκίνησε την επιτόπια έρευνα και καταγραφή της Μικρασιάτικης και Πολίτικης λαογραφίας. Την περίοδο 1972-1980 εργάστηκε ως μόνιμη ενδυματολόγος του Θεάτρου Ντοστλάρ (Dostlar) και ταυτόχρονες συνεργασίες στο Δημοτικό Θέατρο και σε ιδιωτικά θέατρα της Πόλης. Από το 1980 ζει και εργάζεται στην Αθήνα. Εξέθεσε λαογραφικές εργασίες εκθέσεις και συμπόσια στο Μουσείο Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης, στο Λαογραφικό και Ιστορικό Μουσείο Λάρισας, στο Πανεπιστήμιο Κύπρου, στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων, στην Πολιτιστική Εταιρεία Πανόραμα, στο Ινστιτούτο Γκαίτε στην Ένωση Σμυρναίων κ.ά. Επιλογή Εργογραφίας: Οι σταμπωτές μαντήλες του Βοσπόρου, Αθήνα 1989. Τα μεταξωτά της Προύσας, Μουσείο Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης, Αθήνα 1991.Πολίτικη κουζίνα-Παράδοση αιώνων (Ελληνικά Γράμματα, 2003). Καππαδοκία-Πόντος-Ιωνία, γεύσεις και παραδόσεις (Ελληνικά Γράμματα 2005). Γλυκά Πολίτικα και Μικρασιάτικα, Αθήνα 2011. Η Πολίτικη κουζίνα των τεσσάρων εποχών (Πατάκης, 2019). Μια ματιά στον κόσμο του Ναζίμ Χικμέτ (Λέμβος, 2021). Στις φτερούγες της Ιστορίας (Τόπος, 2025).
Το Πέραν στις αρχές του 20ού αιώνα.
Κρατήσαμε για το τέλος την συγκροτημένη κοινωνική ανάλυση της συγγραφέα. Συχνά λείπει από ανάλογα εγχειρήματα, θεωρείται, ίσως, περιττή γιατί προέχει η ανθολόγηση ντοκουμέντων, η περιγραφή του τόπου, γενικά του αντικειμένου της έρευνας. Φυσικά δεν συμφωνούμε με όλες τις εκτιμήσεις της, κυρίως όσο αφορά το κεφάλαιο «Τουρκική Δημοκρατία», αλλά είναι και αυτό έναυσμα προβληματισμού. Στοιχείο και σημείο της διαχρονικότητας κάθε βιβλίου είναι πόσο η ανάγνωσή του σπέρνει τα «ζιζάνια» της παραπέρα εμβάθυνσης κι έρευνας, της βαθύτερης σκέψης για το αντικείμενο αναφοράς του. Τολμούμε να πούμε ότι η εν λόγω εργασία της Σούλας Μπόζη είναι η πιο πλήρης έρευνα, που έχει γίνει μέχρι τώρα, για το Σταυροδρόμι και το Πέραν.
Συνοδεύεται και από πληρέστατη βιβλιογραφία, όχι αδιάφορο και αυτό. Πλείστες όσες φορές ένας άλλος ερευνητής και για διαφορετικό θέμα, μπορεί στους βιβλιογραφικούς καταλόγους ενός βιβλίου να δει, να εντοπίσει έργα σχετικά με τα δικά του ερευνητικά ενδιαφέροντα. Για παράδειγμα εντοπίσαμε στην βιβλιογραφία καμιά 20αριά τέτοια βιβλία, που άναψαν την περιέργειά μας να τα ψάξουμε για τις δικές μας λαογραφικές έρευνες. «Αποφώνηση», που λέμε στο παλιό ραδιόφωνο: Η ελληνική εκδοχή του ρεμπέτικου τραγουδιού «Καροτσιέρης» (βαλκανική μελωδία, ας μην επεκταθούμε)… σχετίζεται με το βιβλίο. Παίρνανε τότε οι χαροκόποι καρότσες (άμαξες) να τους πάνε από το Πέραν-Σταυροδρόμι στα Ταταύλα….