Ο τακτικός συνεργάτης ΓΙΑΝΝΗΣ ΖΑΡΟΓΙΑΝΝΗΣ παρουσιάζει το έργο, βιβλίο με CD, «Με στιχάκια και τραγούδια» του Στάθη Σταμελόπουλου, εκδόθηκε φέτος στην Λάρισα. Περιέχει τους στίχους 72 τραγουδιών του και στο CD άλλα  17 μελοποιημένα (δικοί του στίχοι ή άλλων στιχουργών)  και τραγουδισμένα από τους: Νίκο Ανδρουλάκη (δυο τραγούδια, στίχοι Μιχάλης Παπαστύλος), Κώστας Σμοκοβίτης  (στίχοι του συνθέτη), Θωμάς Σκοτίδας (στίχοι Θωμάς Αστερίου), Κώστας Κουτές (δυο άσματα, στίχοι Βασίλη Σφέτσα και του συνθέτη), Δημήτρης Ντούτσιας (στίχοι Μ. Παπαστύλος), Μαρία Αθανασίου (στίχοι Αστέρης Τζέλιος), Αφροδίτη Χαρπαντίδου (στίχοι Β. Σφέτσας), Δέσποινα Στεφανοπούλου (στίχοι Γ. Ζαρογιάννης), Δήμητρα Γιαννούκα (στίχοι Νίκος Σταυρουλάκης), Ελισάβετ Ριζαριώτη (στίχοι Βασιλική Καρατάσιου-Τσιώλη), Κώστας Τασόκας (στίχοι Γ. Ζαρογιάννης),  Γιάννης Πατσιώλης (στίχοι Μ. Παπαστύλος), δυο κομμάτια λέει ο συνθέτης (στίχοι Ευαγγελία Καρακατσάνη και Γρηγόρης Βαγενάς) και ο πολυσυλλεκτικός δίσκος (CD) κλείνει με Παιδική Χορωδία (στίχοι Μ. Παπαστύλος). Έχουμε παρουσιάσει δουλειές του Στάθη Σταμελόπουλου, συνεργαζόμαστε σε μουσικές εκδηλώσεις στην Λάρισα. Μετρά στο μπουζούκι του συλλογικούς καημούς και «σιάχνει» όμορφα τραγούδια, εκεί στην επαρχία, όπου υπάρχουν μεράκια, μελωδικά και άλλα καλούδια, που μολονότι αγνοούνται στο Μεγάλο Αθηναϊκό Χωριό συνθέτουν ήδη πολύτιμη λαϊκή προίκα.

 

***** 

 

ΜΕΛΩΔΙΕΣ ΚΑΙ ΣΤΙΧΑΚΙΑ

ΑΝΑΒΑΘΜΙΖΟΥΝ ΤΟ ΛΑΪΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ

Γράφει ο ΓΙΑΝΝΗΣ ΖΑΡΟΓΙΑΝΝΗΣ

 

Το βιβλίο του φίλου και συνεργάτη Στάθη Σταμελόπουλου, «Με στιχάκια και τραγούδια», που συνοδεύεται από CD, όπως δηλώνει και ο τίτλος, περιέχει στίχους με σκοπό να μελοποιηθούν. Ορισμένοι βέβαια έχουν μελοποιηθεί και έχουν περιληφθεί σε προηγούμενη δισκογραφία του. Το ωραίο εξώφυλλο φιλοτέχνησε η Έλντα Μπαρμούτση. Τα 72 τραγούδια είναι γραμμένα, όπως είναι φυσικό, σε παραδοσιακή μορφή και έκταση 4-5 στροφών κυρίως. Τα περισσότερα από αυτά, καθώς αναφέρω και στον πρόλογο, δεν είναι απλά στιχουργήματα, αλλά αυτοτελή ποιήματα. Συγκινούν κάποιον κι όταν τα διαβάζει, χωρίς να ακούει την μουσική. Λειτουργούν αυτόνομα. Η γλώσσα των δημιουργημάτων είναι η ομιλούμενη. Ο λόγος του διακρίνεται για την απλότητα και την αμεσότητα, στοιχεία του λαϊκού τραγουδιού. Έχει όμως μιαεκφραστική δύναμη ικανή να συγκινήσει. Στα περισσότερα τραγούδια υπάρχει λυρισμός, που εκφράζεται με ωραίες εικόνες, όπως οι θαλασσινές, με μεταφορές, αντιθέσεις, προσωποποιήσεις και άλλα στοιχεία. Ευδιάκριτος είναι επίσης ο ρομαντισμός του, ο οποίος εκδηλώνεται, όταν ανακαλεί στη μνήμη με νοσταλγία περιστατικά της νεανικής ζωής, καθώς και αγαπημένα πρόσωπα (γονείς). Ακόμη σε πολλά (φιλοσοφικά κυρίως) εμφανίζει διδακτική τάση. Εδώ ο τόνος είναι προτρεπτικός.

Ο Στάθης Σταμελόπουλος είναι πολιτικοποιημένο άτομο και στοχαζόμενη συνείδηση. Έτσι δεν είναι δυνατόν να μη φανεί και στα τραγούδια του. Έχει ευαίσθητες τις κεραίες σε ό,τι συμβαίνει γύρω του. Είναι ζυμωμένος με τον μόχθο, τις χαρές και τις λύπες, τον αγώνα και τα προβλήματα των απλών ανθρώπων. Παρατηρεί τα αρνητικά φαινόμενα της νεοελληνικής κοινωνίας και τα σχολιάζει. Ωστόσο δεν παραλείπει να εκφράσει τη βιοθεωρία του. Αν ρίξουμε μια ματιά στα θέματα, με τα οποία καταπιάνεται, θα δούμε ότι παρουσιάζουν μια ποικιλία. Τα τραγούδια (ποιήματα και στιχουργήματα) τα κατέταξα στους εξής θεματικούς κύκλους:

1. Φιλοσοφικά
2. Κοινωνικά
3. Πολιτικά
4. Φυσιολατρικά-Τοπιογραφικά
5. Ερωτικά

             

     Στιγμιότυπα από την παρουσίαση του βιβλίου-CD στο “Χατζηγιάννειο” στην Λάρισα.

Αρκετά είναι τα τραγούδια, στα οποία προβάλλει τη φιλοσοφία του για την ζωή. Θεωρεί ότι το μεγαλύτερο δώρο στον  άνθρωπο είναι η ζωή και πρέπει ο καθένας να ζει το θαύμα της  («Το δώρο της ζωής» και «Το θαύμα της ζωής»). Πρέπει να βρει τον τρόπο. Εκείνο επίσης που έχει αξία στη ζωή είναι το ταξίδι, όπως λέει και ο Καβάφης στην «Ιθάκη». Στη ζωή εναλλάσσονται ευχάριστες και δυσάρεστες στιγμές. Σε άλλους φέρεται ευνοϊκά και σ’ άλλους φέρεται σκληρά. Στο τραγούδι «Μια μάχη δίχως αύριο» βέβαια μιλάει για τη ματαιότητα της ζωής. Γιατί είναι σύντομη και σκληρός ο αγώνας,που δίνει ο καθένας. Ωστόσο αλλού είναι αισιόδοξος. Για τον καθένα, σημειώνει, υπάρχει μια δεύτερη ευκαιρία, για να κάνει νέα αρχή. Έπειτα υπογραμμίζει ότι δεν πρέπει κανείς να προκαλεί την μοίρα, την τύχη του. Να διαλέγει τον σωστό δρόμο και να αποφεύγει τις κακοτοπιές. Για τον Στάθη Σταμελόπουλο η παρέα είναι σημαντικό πράγμα και συντελεί στο να περνά κανείς καλά.

Ας δούμε τα τραγούδια με κοινωνικό περιεχόμενο. Στο «Δίνε» προβάλλει την προσφορά και την βοήθεια σ’ αυτόν πουέχει ανάγκη δείχνοντας έτσι τα ανθρωπιστικά του συναισθήματα. Δεν παραλείπει, όμως, να μην υποδείξει την θεία Μάρωως πρότυπο ανθρώπου. Τέτοιοι άνθρωποι πρέπει να είναι οδηγοί στην κοινωνία, για να γίνει ο κόσμος πιο ανθρώπινος. Δεν ξεχνά ωστόσο τους ανθρώπους που αγάπησε (γονείς και φίλους). Δείχνει τη συμπάθεια προς όσους τους «δέρνει» η μοναξιά. Παρατηρώντας τον κοινωνικό του περίγυρο περιγράφει τον αλαζονικό τύπο, καθώς και τους υποκριτές και τους καιροσκόπους. Στηλιτεύει αυτόν που λέει παχιά λόγια. Επισημαίνει ακόμη την ανοησία και την βλακεία που κυριαρχεί στην κοινωνία. Εκφράζοντας την ευαισθησία του θίγει ένα επίκαιρο κοινωνικό φαινόμενο, την ανεργία. Αλλά και η μετανάστευση, διαχρονικό φαινόμενο για την Ελλάδα, είναι από τα θέματά του.

Ο Στάθης Σταμελόπουλος, όπως προανέφερα, είναι πολιτικοποιημένο άτομο. Περιγράφει την πολιτική κατάσταση και τις παθογένειες του πολιτικού συστήματος. Δεν περιορίζεται όμως σ’ αυτό, αλλά εκφράζει και την αγωνιστικότητά του, για να αλλάξει η κατάσταση. Το πιο χαρακτηριστικό τραγούδι αυτής της κατηγορίας είναι το «Θα βρεθούμε ξανά».Υπόσχεται ότι θα βρεθεί με τους συντρόφους του στις πορείες, στις οποίες θα διεκδικήσουν τα δίκαια τους και θα αναζητήσουν τα όνειρά τους. Υποδεικνύει το πολιτικό σύστημα ως υπεύθυνο για την χρεωκοπία, την φτώχεια, τα κλειστά εργοστάσια, τα ερημωμένα χωριά, τα ναρκωτικά, την απουσία αξιών και για το ότι οι πολίτες είναι απόντες από τα πολιτικά δρώμενα («Γνωστός ο ένοχος»). Τέλος δε διστάζει ανατρέχοντας στην ιστορία να συγκρίνει υποτιμητικά βέβαια τους σημερινούς ραγιάδες με μια σειρά αγωνιστών, που προσέφεραν στη χώρα, όπως οι κλέφτες, ο Πανουργιάς, ο Κολοκοτρώνης, ο Καραϊσκάκης, οι ήρωες του 1940, οι μαχητές της Αντίστασης και ο Άρης Βελουχιώτης.

Περνάμε στα φυσιολατρικά-τοπιογραφικά τραγούδια. Ο Στάθης είναι λάτρης της φύσης- ειδικά της θάλασσας-και αγαπά τον τόπο του. Στο «Δώρο θεού» υμνεί την Ελλάδα για τις ομορφιές της. Η Λάρισα κατόπιν έχει τη θέση στην καρδιά του. Με νοσταλγία μας μεταφέρει στην παλιά πόλη με τις όμορφες γειτονιές («Λάρισα»). Στο τραγούδι «Στη Λάρισα» μας περιδιαβαίνει σε διάφορες περιοχές και πρώτα στην πόλη. Η ιδιαίτερη πατρίδα, οι Ωρεοί, δε μένει έξω από την έμπνευσή του. Της αφιερώνει δύο τραγούδια: «Σαλπάρουμε για Ωρεούς” και «Στων Ωρεών τα μέρη». Νοσταλγεί επίσης το πατρικό του με την αυλή, τα λουλούδια, την κληματαριά («Της μνήμης ο καθρέφτης» και «Πατρικό»). Ξαναζεί στιγμές των παιδικών του χρόνων. Επιστρέφει ακόμη νοερά στα Πετράλωνα, όπου έζησε τα νεανικά χρόνια. Αναφέρει την ακτίνα δράσης του, Φιλοπάππου, Λουμπαρδιάρης,  Κεραμεικός. Στο «Ricordi» επανέρχεται  και μας μιλά για τα μέρη, όπου έπαιζε μικρός. Τέλος καρπός της ζωής του στην Ιταλία είναι το τραγούδι «Segesta». Το όνομα μας παραπέμπει στην Έγεστα, την αρχαία ελληνική αποικία, γνωστή από τον Πελοποννησιακό Πόλεμο. Του δίνεται έτσι η ευκαιρία να περιγράψει το τοπίο με τις γύρω περιοχές και να προβεί στις σχετικές ιστορικές αναφορές.

Όσο για τα ερωτικά τραγούδια-ποιήματα θα πω-ότι έχουν ιδιαίτερη θέση στη συλλογή. Είναι, κατά τη γνώμη μου, τα ωραιότερα. Ο έρωτας είναι από τα στοιχεία, που είναι συνυφασμένα με τον άνθρωπο. Είναι η κινητήρια δύναμη της ζωής. Στο βιβλίο συναντούμε τον έρωτα στην πλήρωσή του, αλλά και με τα παρεπόμενα, τον χωρισμό, την απώλεια, την προδοσία. Ο Στάθης Σταμελόπουλος είναι λάτρης του γυναικείου φύλου. Από αυτή την κατηγορία αξίζει να δούμε τα πιο χαρακτηριστικά. Και πρώτα πρέπει να πω ότι αφιερώνει στην σύντροφό του Φεβρωνία το ομότιτλο τραγούδι. «Ο πυρετός του πάθους», έχουμε το θέμα της ερωτικής συνεύρεσης. Με ωραίες θαλασσινές εικόνες αποδίδει το ερωτικό του πάθος:

«Κι όταν το ξημέρωμα μας βρει

στο κύμα πλάι μονάχους

η αύρα θα ‘ν η δροσιά

στον πυρετό του πάθους».

Με ποιητικό τρόπο χειρίζεται την απουσία της αγαπημένης  («Απουσία»). Ποιητικό χαρακτήρα έχει και «Ο τελευταίος πειρασμός». Χρησιμοποιώντας μια σειρά από μεταφορικές εικόνες εξυμνεί τα κάλλη της ερωμένης του και τονίζει την ευεργετική επίδραση που άσκησε επάνω του. Ευρηματικό είναι κατόπιν το τραγούδι «Το απάνεμο». Απευθυνόμενος στην κοπέλα του της λέει ότι θα ήθελε να είναι κύμα, της αγάπης ποίημα, αύρα, σκέψη, νεράκι, για να είναι κοντά της. «Στων αστεριών τον πηγαιμό» υπόσχεται στην αγαπημένη ότι «θα αρματώσει γαλέρα, για να την ανταμώσει». Τον γοητεύει η αισθησιακή γυναίκα. Θίγει ακόμη τις συνέπειες του χωρισμού. Ευρηματικό είναι και το τραγούδι «Θύμησες», στο οποίο βάζει το κύμα να του μιλάει για μια παλιά αγάπη. Τέλος επικρίνει την άδικη συμπεριφορά μιας ερωμένης, η οποία τον έχει ως αναπληρωματικό («Ο αναπληρωματικός»).

Όπως σημείωσα και στην αρχή, τα περισσότερα τραγούδια του Στάθη Σταμελόπουλου είναι ποιήματα. Ας δούμε, λοιπόν,τα εκφραστικά στοιχεία, που προσδίδουν στο λόγο του ποιητικό χαρακτήρα, πρώτα τις εικόνες. Έχουν ζωντάνια και παραστατικότητα. Αναφέρουμε ενδεικτικά τις θαλασσινές «οπτικές» εικόνες, οι οποίες συνδυάζονται με αντίστοιχες ακουστικές. Στον «Πυρετό του πάθους»:

«Με το βαρκάκι θ’ ανοιχτώ

με την πνοή του μπάτη

στην αγκαλιά σου για να μπω».

Αλλού συνδυάζονται οπτικές με… οσφρητικές εικόνες («Πατρικό»):

«Ήταν δεν ήταν η αυλή

ως με δύο σπιθαμές,

μα ήταν όμορφη πολύ,

σκόρπιζε παντού ευωδιές».

Ξεχωριστή θέση έπειτα έχει η μεταφορά, δηλαδή το σχήμα, στο οποίο η σημασία μιας λέξης επεκτείνεται σε άλλες λέξεις. Οι μεταφορές γίνονται από  έμψυχα σε άψυχα: «τα μάτια σου μια θάλασσα», «το βλέμμα σου μια μυστική πύλη του παραδείσου».  Από έμψυχα σε έμψυχα: «των Αθηνών μια κοπελιά σμίλεψε πρόγονος θνητός». Έχουμε επίσης περιπτώσεις, στις οποίες συμπλέκονται η αφηρημένη έννοια με αφηρημένη: «Αύγουστος μήνας της χαράς», «ο πυρετός του πάθους», η αφηρημένη έννοια με συγκεκριμένη: «της μοίρας το σχοινί», «του χρόνου η σκουριά», η συγκεκριμένη έννοια με αφηρημένη: «το χρώμα της ελπίδας», «το ανηφόρι της ζωής». Άλλο εκφραστικό μέσο του είναι οι αλληγορίες. Στις αλληγορίες άλλα λένε και άλλα   εννοούν. Στη συλλογή συναντούμε δύο αλληγορικούς μύθους με ζώα. Στο τραγούδι «Το λιοντάρι που ήθελε να παντρευτεί» αντλεί τον μύθο από τον Αίσωπο. Το λιοντάρι λειτουργεί, σαν άνθρωπος: σκέφτεται, μιλάει και ενεργεί. Η τελευταία στροφή είναι το επιμύθιο, το οποίο αποτελεί και το ηθικό συμπέρασμα της διήγησης. Το μήνυμα που περνάει ο δημιουργός είναι:

«Αν θες να είσαι δυνατός

και σεβαστός να μείνεις

τα όπλα σου απερίσκεπτα

ποτέ μην παραδίνεις».

«Το δώρο της ζωής»,  ο βοσκός συναντάει τον αϊτό και του λέει ότι ήθελε να έχει φτερά, για να πετάει. Πιο κάτω ο βάτραχος συναντάει την πεντάμορφη και της λέει ότι τη ζηλεύει για τα κάλλη της. Αυτή του απαντά ότι είναι δυστυχισμένη, καθώς είναι κλεισμένη σε γυάλινο κλουβί. Το τραγούδι κλείνει με το επιμύθιο: «ποτέ να μη φθονείς τον άλλο / για ό,τι εσύ δεν έχεις». Με τις αντιθέσεις τονίζει διάφορες καταστάσεις. Οι αντιθέσεις κινούνται στο δίπολο παρελθόν-παρόν. Στο τραγούδι «Από ντροπή…» προβάλλει το ένδοξο παρελθόν της Ελλάδας, να το αντιθέσει με το άθλιο παρόν. Στο «Ricordi» το παρελθόν παραπέμπει στα ευτυχισμένα παιδικά και εφηβικά χρόνια, ενώ το παρόν στην ώριμη ηλικία με τις πλαστικές ιδέες. Αλλού το παρελθόν σχετίζεται με την παρουσία της αγαπημένης του, ενώ το παρόν με την απουσία της. Σε ομότιτλο τραγούδι τονίζει τις άσχημες στιγμές που περνάει από την απουσία της. Χρησιμοποιεί ακόμη προσωποποιήσεις. Αποδίδει ανθρώπινες ιδιότητες σε έμψυχα (λιοντάρι, αϊτό, βάτραχο), σε άψυχα αντικείμενα (σκαρί, καράβι, κύμα, σκιές) και σε αφηρημένες έννοιες (χρόνο).

 Στα τραγούδια κατόπιν με φιλοσοφικό περιεχόμενο κυρίως παρατηρείται διδακτικός τόνος, ο οποίος εκφέρεται με προστακτική και υποτακτική, είτε για να εκφράσει προτροπή, είτε αποτροπή. Δίνω ενδεικτικά παραδείγματα:  «άσε μια θέση στην καρδιά για κάθε πονεμένο», «τον εαυτό σου μην χαλάς», «να ’χεις το νου σου και στα νότα να κοιτάς», «δες πως χαθήκανε τόσες αξίες». Όσον αφορά έπειτα τον στίχο χρησιμοποιεί τον σπαστό δεκαπεντασύλλαβο. Σπάζει τον δεκαπεντασύλλαβο σε δύο ημιστίχια. Αυτό το φαινόμενο το συναντούμε πρώτα στον Παλαμά. Σχετικά με την ομοιοκαταληξία στα περισσότερα είναι πλεχτή και ακολουθεί η ζευγαρωτή. Κλείνοντας αξίζει να σημειώσω ότι ο Σταμελόπουλος προάγει το λαϊκό τραγούδι ανεβάζοντας το επίπεδο με την ποιότητα των στίχων του και την ευρεία γκάμα των θεμάτων, με τα οποία καταπιάνεται.

—————————

Ομιλία στην παρουσίαση του έργου, που έγινε στην Λάρισα, στο “Χατζηγιάννειο”,  12 Μαρτίου 2025.