Τα παιδικά χρόνια του Ντε Κίρικο στον Βόλο, οι αναμνήσεις από την περιοχή, άφησαν αποτυπώματα μνήμης, που «αναγνωρίζονται» στα σύμβολα της «μεταφυσικής» εικαστικής δημιουργίας του, με χαρακτηριστική περίπτωση τα«Μυστηριώδη Λουτρά». Σ’ αυτές τις φαντασιώδεις ζωγραφικές υπερπαραγωγές, διακρίνονται, συνδυασμένα με απαράμιλλη πρωτοτυπία, ρεαλιστικά στοιχεία, μορφές-αντικείμενα, μνήμες παιχνιδιού και αποκυήματα σουρεαλιστικής διάθεσης, σ’ ένα ανεξήγητο αίνιγμα, που παραπέμπει στη σχέση του συμβόλου με το μεταφυσικό άγνωστο. Η εν λόγω ενότητα αναδεικνύεται ως θέμα στην εικαστική αναζήτηση του καλλιτέχνη για πρώτη φορά ανάμεσα στο 1934-1936. Με δέκα λιθογραφίες του πάνω στο θέμα των Λουτρών εικονογραφεί το έργο «Μυθολογία» του Ζαν Κοκτό. Θα επανέρθει στην ίδια θεματική ενότητα στα μέσα της δεκαετίας του 1960 μέχρι το 1973.
Αν συγκρίνει κανείς φωτογραφίες- ντοκουμέντα της εποχής με τη ζωγραφική ενότητα του Ντε Κίρικο, θα διακρίνει πολλά στοιχεία-φόρμες των τότε Λουτρών του Αναύρου να προβάλλονται στον συνθετικό εικαστικό χώρο, ανακαλώντας μνήμες ενός παρελθόντος, που τύπωσε ανεξίτηλα τις εικόνες αυτές. Με μια πρώτη ματιά εντοπίζονται τα εξής κοινά γνωρίσματα:
α) Η Ξύλινη εξέδρα με τις καμπίνες, τα ξύλινα παραπήγματα σε γραμμική διάταξη, που στέκονται πάνω από το νερό της θάλασσας. Διακρίνεται σ’ αυτά η πόρτα με το στρογγυλό παράθυρο (φεγγίτης), ενώ μπροστά τους υπάρχει μια μικρού μήκους εξέδρα, που αποτελεί το χώρο προετοιμασίας, για την αναζωογονητική βουτιά στα γαλήνια νερά του Αναύρου.
β) Οι ξύλινες λιτές σκάλες, που αποτελούν χαρακτηριστικό στοιχείο της λουτρικής εγκατάστασης και χρησιμεύουν στην ομαλή ανάβαση και κατάβαση των κολυμβητών.
γ) Οι λουόμενοι, που βρίσκονται στο νερό, στις σκάλες και πάνω στην ιδιόμορφη κατασκευή.
δ) Οι μυστηριώδεις καλοντυμένοι κύριοι με τα καπέλα, μπροστά από τις πόρτες των καμπινών.
ε) Το λίκνισμα της θάλασσας με κίνηση ζικ-ζακ.
Τα έργα, σε σύγκριση με τις φωτογραφίες της εποχής, υποδηλώνουν σχέση ανάμνησης και έμπνευσης/επιρροής. Ηαντιπαραβολή των φωτογραφιών εποχής και των συνθέσεων του καλλιτέχνη, αποκαλύπτει την μήτρα της έμπνευσης του τελευταίου σ’ ότι αφορά τον χώρο της παραλίας. Παρατηρούνται επίσης στην ενότητα των Λουτρών, συνθέσεις με αφαιρετικούς συνδυασμούς- λουτρικών στοιχείων, που δίνουν μια συμβολική χροιά στο ιδιόμορφο θεματικό μοτίβο.
Οι καμπίνες στον Άναυρο διαμόρφωναν μέσα στην θάλασσα περίπου το σχήμα Π και χωρίζονταν σε αντρικές και γυναικείες. Πολλές φορές, ανάμεσα από τις καμπίνες, στον ίδιο χώρο με τους λουόμενους, έκανε την εμφάνισή του ένας ναύτης με βάρκα, που κωπηλατώντας επιτηρούσε και απέτρεπε τυχόν «στενή» προσέγγιση των κολυμβητών. Τα Λουτρά του Αναύρου αποτελούσαν ένα είδος καθημερινής ψυχαγωγικής ενασχόλησης, θερινή εξόρμηση των κατοίκων του Βόλου και γενικότερα της Θεσσαλίας. Η περιοχή την οποία διέσχιζε η σιδηροδρομική γραμμή, δίπλα και κατά μήκος της παραλίας του Αναύρου, ανήκε στην Εταιρεία των Σιδηροδρόμων Θεσσαλίας, η οποία ανέλαβε την κατασκευή των καμπινών προς εκμετάλλευση. Η έξυπνη αυτή επιχειρηματική επένδυση, συντελούσε στην αύξηση της επιβατικής κίνησης γιατί, κατά την περίοδο του καλοκαιριού, η Εταιρεία έβαζε τρένα για έκτακτα δρομολόγια, τα λεγόμενα: «Αμαξοστοιχίαι Τέρψεως», με προορισμό τις παραλίες του Βόλου. Οι καμπίνες του Αναύρου, καταστράφηκαν το 1943.
Υπάρχουν μελετητές της τέχνης του Ντε Κίρικο, που αποδίδουν απόλυτα την πλειονότητα των ζωγραφικών του συμβόλων σε στοιχεία της παραμονής του στην Ελλάδα. Κάτι τέτοιο είναι μάλλον υπερβολικό. Κατά την άποψή μου, η επίδραση της διαμονής του στην Ελλάδα φαίνεται στις παραστάσεις με θέμα τα Λουτρά και στις συμβολικές εικόνες από την ελληνική μυθολογία, τα τρένα, τον σταθμό. Η παιδική ηλικία λημερεύει στ’ απανέμι του μυαλού. Πρόσωπα και αντικείμενα εντυπώνονται βαθιά στο υποσυνείδητο, οξύνουν τη φαντασία και την αισθητική. Ο δημιουργός κάποτε θ’ ακούσει τις κραυγές του νου, τους ψιθύρους των φωνών του, θα δει το μυθιστόρημα της μνήμης του κι όλο αυτό θα το κάνει ομορφιά… Έτσι γεννιέται το έργο τέχνης. Μια πρωτότυπη οπτική αναδύθηκε, μια εικόνα πλούσια σε δυσερμήνευτα, σουρεαλιστικά σύμβολα σχηματίστηκε και έτσι ανέδειξε τα έργα της «Μεταφυσικής» περιόδου.
————————-
* Η Δέσποινα Καφενταράκη είναι ζωγράφος και κριτικός τέχνης.