Ο φιλόλογος ΓΙΑΝΝΗΣ ΖΑΡΟΓΙΑΝΝΗΣ παρουσιάζει την πρώτη ποιητική συλλογή της Δέσποινας Πατσιατζή, που εκδόθηκε πέρσι στην Αθήνα και παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον πρωτίστως ως προς την εξύμνηση του έρωτα. Όπως σημειώνει στο οπισθόφυλλο της εργασίας η ποιήτρια: «Ο Θεός, ο Έρωτας και η Φύση είναι αφορμή για να γράψω για όλα όσα αισθάνεται ένας Άνθρωπος». Για την προφανέστατη ροπή της Ιστοσελίδα μας προς την λεγόμενη γυναικεία ποίηση κατά το τελευταίο χρονικό διάστημα, αφενός είναι συγκυριακή αλλά και αφετέρου εκδόθηκαν την τελευταία διετία πολύ ενδιαφέρουσες ποιητικές δουλειές από Κυρίες, που δεν μπορεί παρά να τις παρουσιάσουμε επειδή προσφέρουν προβληματισμό και αισθητική απόλαυση συχνά και με την ανάλογη κοινωνική εμβάθυνση. Μικρή έως ασήμαντη αξία έχει από μόνο του το φύλο του λογοτέχνη, του κάθε πνευματικού ανθρώπου και τον λόγο έχουν πάντα οι αναγνώστες, εκτός από τον πανδαμάτορα χρόνο.
Προτάσσουμε μικρό βιογραφικό. Η Δέσποινα Πατσιατζή γεννήθηκε στην Φιλιππούπολη της Λάρισας από φτωχούς γονείς με αγάπη και αγωνιστικές ιδέες για την ζωή-όπως σημειώνει. Σπούδασε Θεολογία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, δίδαξε στον Όλυμπο και στα ιστορικά Αμπελάκια και σήμερα συνεχίζει στο 6ο Γυμνάσιο Λάρισας. Ποιήματά της έχουν δει το φως της δημοσιότητας σε λογοτεχνικά περιοδικά, όπως «Δευκαλίων ο Θεσσαλός», «Πνευματική Λάρισα» και άλλα.
*********************
Δέσποινα Πατσιατζή:
«ΕΡΩΤΙΚΑ ΑΠΟΚΡΥΦΑ»
Του Γιάννη Ζαρογιάννη*
φιλολόγου, Δρ. φιλολογίας
Η ποιητική συλλογή της φίλης και συνεργάτιδας Δέσποινας Πατσιατζή «Ερωτικά Απόκρυφα» είναι η πρώτη. Την καλλιτεχνική επιμέλεια είχε ο Δημήτρης Λαπούσης, ο οποίος κόσμησε το βιβλίο με ωραίους πίνακες ζωγραφικής, την επιμέλεια του κειμένου είχε η Αποστολία Ταξιάρχη. Το βιβλίο είναι αφιερωμένο στους μαθητές της που την «δίδαξαν την Αγάπη μέσα από τα αθώα μάτια τους». Περιέχει 66 ποιήματα, ολιγόστιχα, σε ελεύθερο στίχο. Σε κάποια από αυτά συναντούμε παραδοσιακό στίχο. Αν και είναι η πρώτη της ποιητική συλλογή και θα περίμενε κανείς να έχει πρωτόλειο χαρακτήρα, ίσως με πολλά αδύνατα σημεία, εν τούτοις συμβαίνει το αντίθετο. Τα ποιήματά της έχουν αρτιότητα. Διαβάζοντάς τα κάποιος διαπιστώνει ότι η ποίηση, σαν να αναβρύζει από μέσα της. Η Πατσιατζή σημειώνει στον πρόλογο : «Αυτά γράφω, έτσι όπως τα έζησα εγώ. Μεταποιεί τα βιώματα και τα ερωτικά της συναισθήματα».
Η ποίησή της είναι λυρική, αυτοαναφορική, γεμάτη τρυφερότητα, ηδονική. Διακρίνεται για την απλότητα και την αμεσότητα. Σ΄ αυτό συμβάλλει η χρήση του πρώτου προσώπου. Η ανάπτυξη του ποιήματος είναι γραμμική, το λεξιλόγιο είναι καθημερινό, Από τα σημεία στίξης αποφεύγει να χρησιμοποιεί τόνο και τελεία. Εξηγεί η ίδια στο βιβλίο τον λόγο αυτής της προτίμησής της δηλώνοντας συγχρόνως τον σεβασμό στους κανόνες της Ιστορικής Ορθογραφίας. Όπως φαίνεται και από τον τίτλο της ποιητικής συλλογής, το περιεχόμενο έχει σχέση με τον έρωτα. Λίγες είναι οι ποιητικές συλλογές, απ΄ ό,τι έχω διαβάσει που εξ ολοκλήρου αναφέρονται στον έρωτα. Βέβαια ο έρωτας είναι η κινητήρια δύναμη της ζωής και της ύπαρξης. Γνωρίζω τη Δέσποινα Πατσιατζή πολλά χρόνια. Είναι άτομο που ξεχειλίζει από ζωή και εκπέμπει μια θετική ενέργεια.
Αυτό, που κινητοποιεί τη γραφή της είναι ο Αγιάτρευτος, ο Ανεκπλήρωτος Έρωτας. Όπως σημειώνει στον πρόλογο, ταυτίζει τον έρωτα με την ζωή. Γράφει : «Τι άλλο μπορώ να “ψάλλω” γραπτώς εκτός από τον Αγιάτρευτο Έρωτα ή αυτόν που πετάει σε πελάγη ευτυχίας; Ποιος θα υμνήσει τον Ανεκπλήρωτο Έρωτα, εκτός από την ποίηση τόσο δυνατά, χωρίς φόβο με τόσο πάθος» ; Και παρακάτω μας προϊδεάζει για το τι πρόκειται να συναντήσουμε διαβάζοντας τα ποιήματα της: «Και θα αφήσουμε την Αγάπη που περιμένει ν’ αγκαλιαστούν οι ερωτευμένοι μέσα στη φύση, μπροστά στο κύμα της θάλασσας; Ποιος δε θα κλάψει μπροστά σ’ ένα γλυκό ηλιοβασίλεμα από αναμνήσεις ερωτικού χωρισμού και δεν θα βγάλει “αχ που να’ σαι τώρα”»; Στον πρόλογο πάλι μας εκμυστηρεύεται τί την συγκινεί ερωτικά. Διαβάζουμε σχετικά: «Τί μας απέμεινε γνήσιο και ατόφιο; Αυτά, μόνο αυτά! Μια σπίθα ερωτικής ματιάς, ένα φιλί γλυκό, ένα χάδι απαλό, δύο λόγια που σε μαλώνουν τρυφερά. Δύο λέξεις που πήραν Ζωή στο χαρτί από το Αγγελικό Ερωτικό συναίσθημα».
Ας δούμε ειδικότερα τις επιμέρους εκφάνσεις του ερωτισμού, όπως καθρεφτίζονται στα ποιήματά της: Προβάλλει την αιώνια αγάπη για τον σύντροφό της, μιλά και για τον ιδανικό έρωτα τον οποίο βρήκε μετά από τόσες περιπλανήσεις. Στον ποίημα «Υμνος στον Έρωτα» εξομολογείται τί είναι γι’ αυτήν ο εραστής της εκφράζοντας τον θαυμασμό της και εξαίροντας τον έρωτα. Αλλού πάλι γίνεται θυσία στον αγαπημένο της, ζητιάνα και σκλάβα του έρωτα. Στο ποίημα «Ψεύτικο πορτρέτο» ο ερωτικός πόθος εκδηλώνεται μέσα από τις ονειρώξεις και φαντασιώσεις. Υποβάλλει τον εαυτό της σε διάφορες μεταμορφώσεις (σε συγκεκριμένα άψυχα αντικείμενα) προκειμένου να έχει τον αγαπημένο της. Αναφέρεται ακόμη στον απόκρυφο έρωτά της για κάποιον, από τον οποίο προσπαθεί να απαλλαγεί, αλλά δεν τα καταφέρνει. Ωστόσο η ερωτική συνεύρεση, που περιγράφει με ζωντανά χρώματα, αποτελεί το αποκορύφωμα των φαντασιώσεών της.
Το πιο αντιπροσωπευτικό ποίημα, στην προκειμένη περίπτωση είναι, κατά τη γνώμη μου, το «Απρίλης Έρωτας»,εκφράζει τον ανεκπλήρωτο έρωτα προς εκείνον, ο οποίος πραγματοποιείται στα όνειρά της προφανώς. Εδώ αξίζει να προσέξουμε τις τρυφερές φράσεις τις οποίες απευθύνει στον αγαπημένο της, αλλά και την ερωτική της έξαψη. Στην ποιητική συλλογή συναντούμε και την περίπτωση, όπου ο έρωτας γίνεται πηγή έμπνευσης και δημιουργίας (γίνεται ποίημα). Κάτι ανάλογο παρατηρείται και στα νεανικά ποιήματα του Κώστα Βάρναλη. Έχουμε ακόμα αναφορά στην ερωτική απόρριψη και στον σβησμένο έρωτα. Η μοναξιά, η απελπισία και η ερωτική στέρηση την διακατέχουν. Ως θεολόγος δεν παραλείπει να μας μιλήσει για τον Ένθεο Έρωτα των αγίων προς τον Θεό, «που έμπρακτα είναι η αγάπη προς τον άνθρωπο». Τέλος στο ποίημα «Μυστικές περιπλανήσεις» εκφράζει τη βιοθεωρία της, που αποτελεί και το επιστέγασμα των όσων προηγήθηκαν. Τονίζει ότι δεν υπάρχει μεγαλύτερη ομορφιά από τον έρωτα δύο ανθρώπων μέσα στην ασχήμια, που μας περιβάλλει.
Ας εξετάσουμε, όμως, και τα εκφραστικά μέσα που χρησιμοποιεί, θα σταθούμε σε ορισμένα. Οι εικόνες είναι ζωντανές, παραστατικές. Αναφέρω ενδεικτικά κάποιες: «Σε λιμανάκια άραζα…μα μ’ έριξες στην θάλασσα / και βγήκαν τα μπουρίνια».Στο ποίημα «Χαρά» διαβάζουμε: «Κλωνάρι του λεμονανθού / Βασιλικέ του Μάη / Αστέρι χρυσοκίτρινο». Αποκαλεί έτσι τον αγαπημένο της. Στο ποίημα «Υμνος στον έρωτα» συναντούμε τις παρακάτω οπτικές, ακουστικές και οσφρητικές εικόνες:
«Παραθυράκι ήσουνα
σε σφαλιστό σπιτάκι…
Δροσιά σε ροδοπέταλα
πρωί με την αυγούλα…
Βαρκούλα μες το πέλαγος
με ένα λευκό πανάκι.
κρινάκι μοσχομυριστό
δεντράκι, μες τον κάμπο
Ξένο αηδονάκι ήσουνα
πάνω στο συρματάκι…
Τα πάντα ήσουνα για αυτή
νύχτα με φεγγαράκι».
Οι μεταφορές είναι ένα εκφραστικό στοιχείο που χρησιμοποιεί η Δέσποινα Πατσιατζή, για να μετουσιώσει ποιητικά τα ερωτικά της συναισθήματα. Αναφέρω ενδεικτικά ορισμένες : «Σβησμένα φεγγάρια», «Κοχλάζουσα φλέβα / κόκκινου κρασιού στην καρδιά”, «Λαβωμένος από πυρακτωμένο / γήινο, ερωτικό αντάμωμα», «Υμνος έναστρος», «Σε ποια αγκαλιά χορταίνεις», «Στίχους για ποιαν υφαίνεις», «Σε δροσίζω / …με την ανεμοζάλη / του “πλανόδιου” έρωτά μου”», «Στην σκουριασμένη θλίψη μου», «Αυτόφωτη καρδούλα σου», «Στις χοχλιασμένες στράτες της ζωής», «Ο έρωτας καιγότανε» και «Φτερουγίζει η αγάπη». Προσωποποιεί και αφηρημένες έννοιες (Έρωτας, πλάση), πουλιά (θαλασσοπούλια) και ουράνια σώματα (Πούλια, Αυγερινός), για να δώσει έμφαση στα γραφόμενα της. Χρησιμοποιεί ακόμη αντιθέσεις, αλληγορίες, ρητορικές ερωτήσεις, για να προσδώσει στον λόγο ποιητικότητα.
Αξίζει όμως να αναφερθούμε και στα σημεία στίξης, τα οποία δίνουν ιδιαίτερο χρώμα στο λόγο της. Τα αποσιωπητικά είναι το κυρίαρχο στοιχείο στην ποιητική συλλογή. Εκτός βεβαίως από την ήδη αναφερθείσα σκόπιμη παράλειψη του τονισμού τον λέξεων. Η φράση μένει ατελείωτη, γιατί δεν θέλει να την αποτελειώσει και αφήνει στον αναγνώστη με την φαντασία του να την ολοκληρώσει ή δείχνει τη συγκίνησή της. Συναντούμε, επίσης, το θαυμαστικό και μάλιστα διπλό, να εξωτερικεύσει τον θαυμασμό, την χαρά, τον πόνο, τον φόβο. Απαντάται και το ερωτηματικό, με το οποίο εκφράζει απογοήτευση, απορία ή δίνει απάντηση (ρητορική ερώτηση).
Από τις λέξεις κατόπιν εκείνη, που έχει την μεγαλύτερη συχνότητα είναι λέξη Αγάπη και έπεται η λέξη Έρωτας και το παραγόμενο επίθετο “ερωτικός”, πράγμα, που καθορίζει το περιεχόμενο, αλλά και τον χαρακτήρα της συλλογής. Οι λέξεις αυτές δομούν τα ποιήματά της. Αναφέρω ενδεικτικά πάλι το ποίημα: «Το σ’ αγαπώ ποικιλοτρόπως». Κάθε στίχος σχεδόν αρχίζει με το Σ’ αγαπώ. Αξίζει επίσης να σημειώσω ότι ορισμένα ποιήματα είναι γραμμένα με κεφαλαία γράμματα, όπως τα «Ερωτικός θρήνος», «Φαντασία», «Φως», «Απόβραδο ανατολής», «Οπτασία», «Ερωτική εκπνοή».Επιδιώκει μ’ αυτό τον τρόπο να τονίσει τις σκέψεις της και τα συναισθήματά της.
————-
* Ομιλία στο βιβλιοπωλείο ΚΛΟΥ της Λάρισας, στις 26 Δεκεμβρίου 2023, κατά την παρουσίαση της ποιητικής συλλογής της Δέσποινας Πατσιατζή.
** Για την ομοιογένεια της Ιστοσελίδας και της γραφής βάλαμε… κατά δημιουργική παρέκκλιση τόνους και στα ποιήματά της.