ΛΑΥΚΟΣ, ΜΗΛΙΝΑ, ΒΟΛΟΣ, ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΣΚΗΝΗ!

Γράφει  ο ΗΛΙΑΣ ΒΟΛΙΟΤΗΣ – ΚΑΠΕΤΑΝΑΚΗΣ

 

Πότε  πέρασαν 28 χρόνια από την αποδημία του ΔΗΜΗΤΡΗ ΦΑΜΠΑ, παγκόσμιου σολίστα, μεγάλου δασκάλου κλασικής κιθάρας! Ήταν 3 Μαΐου του 1996, σαν προχθές, μα μένει να εμπνέει το τεράστιο, μοναδικής ευαισθησίας έργο του. Το λιγότερο γνωστό είναι ότι ξεκίνησε από την Μηλίνα και τον Βόλο να κατακτήσει την παγκόσμια σκηνή της Τέχνης. Από καιρό θέλαμε να κάνουμε αφιέρωμα, τρενάραμε μα βγήκε σε καλό. Μοναδικά φωτογραφικά ντοκουμέντα από τα παιδικά χρόνια του Δημήτρη Φάμπα δίνουν τα παιδιά του Εύα και Βαγγέλης, συνεχιστές της καλλιτεχνικής πορείας του. Θυμηθήκαμε την ωραία δουλειά του Τάσου Κολυδά: «Δημήτρης Φάμπας πρωτεργάτης της ελληνικής σχολής κιθάρας» (εκδόσεις Παπαγρηγορίου-Νάκας). Σήμερα και την άλλη Κυριακή «Ο χορός των Κενταύρων», «Πηλιορείτικη σουίτα» υπό τους νοερούς ήχους της κλασικής κιθάρας του Δημήτρη Φάμπα.

Γεννήθηκε στην Μηλίνα, στις 22 Δεκεμβρίου 1921, από τον Ευάγγελο Φάππα  (Λαύκος 5 Νοεμβρίου 1896),  δεύτερο από 5 παιδιά του Δημήτρη και την Μαίρη Φάππα το γένος Ανδρεάνη. Φάππας ήταν το οικογενειακό επώνυμο, το άλλαξε για προφανείς λόγους ο Δημήτρης Φάμπας με αίτηση στην Νομαρχία Μαγνησίας, απόφαση 20250/1957. Από το 1949 χρησιμοποιεί το Φάμπας καλλιτεχνικό επώνυμο. Ο Ευάγγελος Φάππας είναι καπετάνιος στα πλοία της οικογένειας, που κάνουν συγκοινωνίες στον Παγασητικό και σε κοντινά λιμάνια. Στις 12 Απριλίου 1919 ο Ε. Φάππας παντρεύεται την Ευανθία Ανδρεάνη (Λαύκος 4 Απριλίου 1897) τρίτο παιδί του Αθανασίου και της Βιολέτας Ανδρεάνη.

                                                

                                 Με τους γονείς Ευάγγελο και Ευανθία το 1924 (αριστερά) και το 1928 (δεξιά).

Η γέννηση του Δημήτρη Φάμπα έφερε σοβαρά προβλήματα στην μητέρα του, που για μεγάλο διάστημα νοσηλεύεται σε κλινική. Ως τα 6 του χρόνια ο Δημήτρης μεγαλώνει με την γιαγιά Βιολέτα (Διαλέτα), κυρίως στο εξοχικό τής οικογένειας Ανδρεάνη στην Συκιά Προμυρίου. Το 1927 οι γονείς του πουλάνε την περιουσία στο Πήλιο, αγοράζουν σπίτι στον Βόλο, όπου ζουν (και ο Δημήτρης) ως το 1935, που έρχονται Αθήνα, παίρνουν σπίτι στον Άγιο Ιωάννη, Μελαντίας 4 και Αναξάνδρου.

Παιδιόθεν ο Δημήτρης μεταξύ οικογενειακής ναυτικής και καλλιτεχνικής παράδοσης. Από τις 19 Ιουλίου 1929 ο ξάδελφός του Νίκος Αλιβάνιστος ψάχνει συνοδό στο μαντολίνο, βρίσκει τον Δημήτρη με την πρώτη κιθάρα. Ο δάσκαλος Σπύρος Μάγγος (φλαουτίστας στην Συμφωνική Αθηνών) διαβλέπει το μεγάλο ταλέντο. Πείθει τους γονείς να αγοράσουν μουσικό όργανο και αυτοί λένε μαντολίνο αφού πολλοί συγγενείς παίζουν μαντολίνο ή λαούτο. Το 1931 σπάει το μαντολίνο, οι γονείς αρνούνται να το επιδιορθώσουν, έχουν άλλα όνειρα, τον στόλο της οικογένειας. Σχολή Μηχανικών Εμπορικού Ναυτικού του Πειραϊκού Συνδέσμου. Ο Δημήτρης αποφοιτά το 1938, αναζητά εναλλακτικές λύσεις, ποδηλασία και πυγμαχία, αλλά το 1947 βγάζει φυλλάδιο ναυτικό και μπαρκάρει στα καράβια του πατέρα του μολονότι έχει προχωρήσει πολύ στην κιθάρα.

           

Παραλία του Βόλου, 1930, το «Μαίρη Φ» των αδελφών Φάππα, που είχαν μικρή εφοπλιστική εταιρεία. «Δημήτριος», «Φρίξος», «Έλλη», «ΕΜΥ», «Σπέτσαι», «Ευστάθιος», τ’ άλλα πλοία. Διαχειριστής ο πρωτότοκος Στάθης Φάππας. Δεξιά: Το «Έλλη» («Μπρίστολ» πριν έρθει στον Βόλο) στον Παγασητικό.

Ο παγκόσμιος σολίστ, τεχνουργός και μύστης της κλασικής κιθάρας Δημήτρης Φάμπας  κατακτά την παγκόσμια σκηνή σε δύσκολη εποχή, φτάνει στην κορυφή με τον περίεργο, μονομανή συνδυασμό ακατάπαυστης, απόλυτης, κοπιαστικής δια βίου δουλειάς, αστείρευτου ταλέντου και γόνιμης έμπνευσης. Όπως συμβαίνει με τους μεγάλους καλλιτέχνες, που είναι από την ροή… του χάους «ταμένοι» ν’ ανοίγουν δρόμους με πρωτότυπο έργο. Από την μέρα  γέννησης έως το κλείσιμο της αυλαίας η ζωή του είναι πολύπλευρος και δημιουργικός πόλεμος για την κλασική κιθάρα.

Πάλι ανατρέχουμε στον βιογράφο του Τάσο Κολυδά, που τεκμηριωμένα,  γλαφυρά παραθέτει περιστατικά, που πιστοποιούν την παραπάνω εκτίμηση αλλά και αναλύει με μοναδικό τρόπο το έργο και την διδακτική του προσφορά. Κρατήστε αυτό το τελευταίο. Φέρνουμε νοερά την κατάσταση στην χώρα τις δεκαετίες του ΄30, του ΄40, του ’50. Η κιθάρα γενικώς όργανο συνοδείας στις λαϊκές ορχήστρες ή σολάρει σε μοδάτα υποπροϊόντα λάτιν κακοποίησης γνωστών εγχώριων και ξένων επιτυχιών. Ο Δημήτρης Φάμπας ανατρέπει τα… ειωθότα και σκάβει τα πρώτα πολλά μέτρα της όχθης του ποταμού καθιέρωσής της. Με τεράστιες δυσκολίες και αντιξοότητες, ακόμα και οικογενειακά εμπόδια, τον θέλουν συνεχιστή της μικρής εφοπλιστικής επιχείρησης.

                 

Πριν από 112 χρόνια, ο Στάθης και ο Ευάγγελος Φάππας έξω από το καφενείο «Ο Παρθενών» στο καινοφανές αυτοκίνητο, που εκτίθεται στο κοινό. Δίπλα ο Δημήτρης Φάμπας Στην παραλία Βόλου μπροστά στο ΕΜΥ μετά τον Πόλεμο.

Χωρίς υλικά και τεχνικά μέσα, δίχως ξένη γλώσσα ο Δ. Φάμπας φεύγει στο εξωτερικό να γίνει μαθητής του Αντρές Σεγκόβια, να υπηρετήσει τον μέγιστο καλλιτεχνικό έρωτα, την κλασική κιθάρα. Για να εξοικονομήσει ναύλα έκανε συμφωνία στα πλοία να δίνει ρεσιτάλ στην διάρκεια του ταξιδιού. Πού να βρει παρτιτούρες στην διαλυμένη χώρα; Στα μαθήματα του Α. Σεγκόβια είχε φωτογραφική μηχανή, έπαιρνε φωτογραφίες όσες παρτιτούρες μπορούσε, παρά τις έντονες διαφωνίες συμμαθητών, τις εμφάνιζε στην Αθήνα, προσπαθούσε να διαβάσει με μεγεθυντικό φακό! Αμέτρητα περιστατικά για τον μανιώδη οίστρο σε συνάρτηση με το βαθύ ταλέντο και την ακαταπόνητη εργασία του καλλιτέχνη, που ξέρει τον δρόμο! Κιθαριστής ή ναυτικός-το μέγα δίλημμα, που είμαστε σίγουροι δεν το είχε ποτέ, όσο και αν το έθετε ο περίγυρος με εύλογη σε ένα βαθμό… ενοχοποιητική διάσταση. Λέει για την πρώτη επαγγελματική κιθάρα στην εκπομπή Μονόγραμμα: «Οι γονείς μου είχαν ξεχάσει τελείως τις επιδόσεις μου και την συμβουλή του δασκάλου του μαντολίνου να σπουδάσω μουσική. Άρχισε να με πιάνει μεγάλη επιθυμία. Μια μέρα περιπατώντας με ένα φίλο στην προκυμαία του Πειραιά, είδα στο μαγαζί του Απαρτιάν, που πουλούσε  μουσικά όργανα, μια φανταχτερή κιθάρα στην μέση της βιτρίνας. Οι γονείς μου λεφτά δεν μου έδιναν για να πάρω κιθάρα. Κοντεύανε Χριστούγεννα (σ.σ. 1938). Τα κάλαντα με σώσανε. Μάζεψα τα χρήματα και απόκτησα την πρώτη μου κιθάρα».

                                                

Αριστερά: Με τους γονείς και την γιαγιά Βιολέτα (Διαλέτα), 1923. Δεξιά: Με την μητέρα του, 1938, μάλλον στον Λαύκο, ήταν μόδα τότε η λευκή γραβάτα «παλαμίδα».

Παράλληλα με διεθνή κι εγχώρια ρεσιτάλ, συνθέσεις έργων, που χρήζουν ανάδειξης για τους μη μυημένους, δισκογραφία, συνεργασίες με Μίκη, Μάνο κι άλλους συνθέτες, με παιξίματά του σε ορισμένες από τις σημαντικότερες ταινίες της εποχής, ο Δημήτρης Φάμπας είναι ο εμπνευσμένος παιδαγωγός της κιθάρας. Μας είχε ξεφύγει αυτό και το «πιάσαμε» διαβάζοντας δεύτερη φορά τον Τάσο Κολυδά για το παρόν αφιέρωμα. Ο Φάμπας είναι μέγας δάσκαλος διάσημων μαθητών. Πόσο ωραία το γράφει σε επιστολή του προς τον ίδιο ο θρύλος Αντρές Σεγκόβια (10 Οκτωβρίου 1970)! «Είμαι χαρούμενος να παρατηρώ με ποιο τρόπο προχώρησε ο παλιός μου μαθητής Δημήτρης Φάμπας στην καλλιτεχνική οδό, που περνά από τον μαθητή στον δάσκαλο {Maitre}. Η θέλησή του για δουλειά αποκάλυψε το ταλέντο του ως καθηγητή και συνθέτη. Έγραψε ωραία κομμάτια για την κιθάρα και η παιδεία του έσπρωξε στο να τραβηχτεί η προσοχή του κοινού σε άριστους μαθητές, που ξεκινούν την καριέρα τους έξω από την χώρα τους, προς τιμήν αυτού, που συγχαίρει ειλικρινώς τον κύριο Φάμπα για την ευγενή εργασία του».

             

Οικογένεια Ευάγγελου Φάππα σε εκδρομή το 1926. Αναζητώντας εναλλακτική διέξοδο ασχολείται με τον αθλητισμό, ποδηλάτης του ΠΑΟ (δεξιά με τριφύλλι). Είχε κάνει 2-3 φορές την διαδρομή Βόλος-Αθήνα με ποδήλατο!

 

******    ******

Μιλάνε τα παιδιά του Εύα και Βαγγέλης

ΕΥΑ ΦΑΜΠΑ:

«Το πανηγύρι του Λαύκου»

O πατέρας μου είχε μεγάλη αγάπη για τον τόπο, που γεννήθηκε. Όταν η κουβέντα ερχόταν στο Πήλιο έσταζε μέλι για την Μηλίνα και τον Λαύκο, που για εκείνον τότε δεν ήταν διαφορετικά χωριά. Θυμόταν τα παιδικά του χρόνια με νοσταλγία, αν και ήταν πολύ δύσκολα. Eιδικά την αγάπη της γιαγιάς του, που τον μεγάλωσε. Αυτή η εσωτερική σχέση του με τον τόπο και τους ανθρώπους του εκφράζεται στα έργα, που έχει γράψει αφιερωμένα σε αυτόν:  «Ο χορός των Κενταύρων», «Μηλίνα», «Το πανηγύρι του Λαύκου» και πολλά άλλα. Σαν πατέρας ήταν αυστηρός μα νομίζω ότι προσπαθούσε να μας κάνει να στεκόμαστε στις δικές μας δυνάμεις. Έχω έναν πλούτο μουσικών αναμνήσεων, που σχετίζονται με το διάβασμά του, το οποίο παρακολουθούσα με πολύ μεγάλο ενδιαφέρον, όπως και την διδασκαλία του.  Είχα μάθει να τον σέβομαι και να τον αγαπάω ως τον ξεχωριστό καλλιτέχνη  και κάθε φορά, που επέστρεφαν από κάποιο ταξίδι, είχαμε πανηγύρι. Χαίρομαι που μου μετέδωσε αυτή την αγάπη για το Πήλιο και τους ανθρώπους του. Νιώθω ευτυχία κάθε φορά, που επισκέπτομαι αυτά τα μέρη. Όταν πηγαίναμε με τους γονείς μας στο Πήλιο, ήμουν πολύ μικρή, οπότε μόνο  κάποιες εικόνες θυμάμαι με γαϊδουράκια και παλιά διώροφα  σπιτάκια  με ξύλινα εσωτερικά. Μεγαλώνοντας οι σχέσεις μου με τον τόπο έγιναν πιο στενές και με την διοργάνωση για πολλά χρόνια των Διεθνών Ημερών Κιθάρας προς τιμήν του πατέρα μου απέκτησα ισχυρούς δεσμούς φιλίας και εκτίμησης με τους ανθρώπους εκεί.

         

Στην Μηλίνα, Δημήτρης και Τζένη Φάμπα. Η Τζένη Γυφτοπούλου έπαιξε με την μόρφωση, τις ξένες γλώσσες, την τρυφερή,  δυναμική παρουσία καταλυτικό ρόλο στην καριέρα του. Ο γάμος έγινε 18 Ιουλίου 1957. Κατόπιν ταξιδεύουν στον Λαύκο να γνωρίσει η σύζυγος συγγενείς, που δεν παρέστησαν. Κρουαζιέρα στον Παγασητικό με την σύζυγο και άλλες συγγενείς.

ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΦΑΜΠΑΣ:

Πηλιορείτικη έμπνευση

Θυμάμαι τον πατέρα μου, και τη σχέση του με την Μηλίνα και τον Βόλο απο δύο πράγματα. Το πρώτο φυσικά είναι η έμπνευση, που πάντα έπαιρνε από την καταγωγή του, εκφρασμένη με νότες και ρυθμούς στην μουσική, που έγραφε (π.χ. Η χώρα των Κενταύρων, Πηλιορείτικη Σουίτα κ.ά.). Και η δεύτερη είναι αυτή που ανακάλυψα από την κοινή μας παρουσία στο χωριό, στο τέλος κάθε καλοκαιριού, όταν ερχόταν με την μητέρα μου (και την αδελφή μου πολλές φορές) να με πάρουν για να επιστρέψουμε στην Αθήνα. Τότε έβλεπα και την σχέση του με τους συγγενείς και φίλους, την ανάγκη να τους δει και να τους επισκεφτούμε όλους. Άκουγα τότε διηγήσεις για τα καραβάκια του παππού Βαγγέλη και του αδελφού του του Στάθη ( Ακτοπλοΐα Αφων Φάππα), τον Φρίξο και το Έλλη το ατμόπλοιο, το Μαίρη Φ. και το ΕΜΥ. Για τις γραμμές του Παγασητικού και τις μεταφορές των εμπορευμάτων στον Αλμυρό και την Στυλίδα.

Για το ηλεκτρικό εργοστάσιο του παππού, που φώτισε για πρώτη φορά τις Μηλιές  κ.λπ. Με τα τωρινά δεδομένα φαντάζομαι ότι επρόκειτο για κάποιο ντιζελοκινητήρα από καΐκι, που έκανε, όμως, την δουλειά. Τα ίδια θέματα και οι διηγήσεις για την Μηλίνα, τον Λαύκο, το Προμύρι και τον Βόλο, όπου ο πατέρας μου πέρασε τα παιδικά και εφηβικά του χρόνια, το μαντολίνο, που του χάρισε ο λαουτιέρης θείος του Αγγελής και τα πρώτα μαθήματα μουσικής, ήταν πάντα προσφιλή σε οικογενειακές και φιλικές συγκεντρώσεις στο σπίτι. Ο πατέρας μας ο Δημήτρης μάς μετέδωσε απο νωρίς την αγάπη του για την μουσική και την κιθάρα, αλλά και για την όμορφη Μηλίνα και τον υπέροχο Λαύκο, όπου ακόμα υπάρχει ο φούρνος (πρώην των Φαππαίων, νυν του εξαιρετικού Γιάννη), που έχτισε τέλη του 1800-αρχές του 1900 ο πατέρας του Ιταλού ζωγράφου Giorgio De Chirico, ο μηχανικός Evaristo. Μια άλλη στιγμή που έχει χαραχτεί στην μνήμη μου, είναι όταν στα τέλη του ’70, ο πατέρας μου, η αδελφή μου κι εγώ, παίξαμε και οι τρεις μαζί, για πρώτη και τελευταία φορά, σε μια κιθαριστική συναυλία  στον Λαύκο, στην κεντρική πλατεία! Η προσέλευση αλλά και ο ενθουσιασμός του κοινού ήταν ανεπανάληπτη μνήμη.

 

******    ******

 

Αγάπη για τον γενέθλιο τόπο

          

Αληθινή λατρεία για τον τόπο, που είδε το φως της ζωής, ιδιαίτερα τον Λαύκο, την Μηλίνα, το Πήλιο. Πρώτα για την γιαγιά Βιολέτα (Διαλέτα), που τον μεγάλωσε τα πρώτα 6 χρόνια λόγω δύσκολης γέννας και νοσηλείας της μητέρας του. Αυτό εκφράζεται όχι μόνο με συχνές επισκέψεις αλλά και στα ρεσιτάλ, που δίνει στον Βόλο. Ο Τάσος Κολυδάς καταγράφει 8 ρεσιτάλ του Δημήτρη Φάμπα συν μια εκπομπή στον Ραδιοσταθμό Βόλου: 19 Φεβρουαρίου 1957 και 19 Φεβρουαρίου 1958 στο «Σπίτι της Οδηγού». Στις 18 Δεκεμβρίου 1959 και 15 Δεκεμβρίου 1965 στην «Λέσχη του Βόλου». Στο κινηματοθέατρο «Αττίκ» 24 Ιουνίου 1967,  στις 25 Σεπτεμβρίου 1978 στο Δημαρχείο Βόλου. Στον Λαύκο 24 Απριλίου 1979. Στις 11 Ιουλίου 1982, Δημοτικό Θέατρο Βόλου. Στις 4 Ιουλίου 1959 η θρυλική Παράγκα μεταδίδει ημίωρο ρεσιτάλ Δ. Φάμπα με έργα για σόλο κιθάρα. Τέσσερα φωτογραφικά στιγμιότυπα της οικογένειας Φάμπα στην Μηλίνα της δεκαετίας του ’50. Παρατηρήστε, συγκρίνετε τοποθεσίες, που όλοι συχνάζουμε 60-70 χρόνια μετά, πώς ήταν και πώς τις καταντήσαμε…

           

 

******    ******

Πρώτη δημοσίευση: εφημερίδα ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ του Βόλου

(Κυριακή 2 και 9 Ιουνίου 2024)

 

Η φωτογραφία του εξωφύλλου είναι από ρεσιτάλ του Δημήτρη Φάμπα στην Ισπανία το 1956.

Όλες οι φωτογραφίες είναι από το αρχείο του Βαγγέλη και της Εύας Φάμπα.